Nanquans kat
Waarschijnlijk de meest besproken koan van de negen kwesties die we in de serie ‘Je dagelijkse leven als koan’ presenteren is Nanquans kat, casus 14 uit de Wumenkuan, ‘De poortloze poort’, een andere standaard collectie koan die veel in de zen training wordt gebruikt. Er is zelfs een popsong over gemaakt door de band The Van Pelt, getiteld ‘Nanzen kills a Cat’. Naast de meest besproken kwestie, is ze ook de meest controversiële. Meester Nanquan overtreedt als boeddhistisch priester immers zowel het eerste boeddhistische voornemen om niet te doden, als de algemeen geldende boeddhistische leefregel van ahimsa, ‘niet kwetsen’. Wat gebeurt er?
‘De monniken van de Oostelijke en de Westelijke vleugel maakten ruzie om een kat. Nanquan pakte hem op en sprak tot zijn monniken: ‘Spreek het juiste woord en jullie redden de kat. Maar als je niet het juiste woord spreekt, dan wordt de kat in tweeën gesneden.’ De monniken zwegen. Nanquan sneed de kat in tweeën. Later keerde Zhaozhou terug van een reis en hoorde van Nanquan wat er was gebeurd. Daarop trok Zhaozhou zijn sandalen uit, plaatste ze op zijn hoofd en vertrok. Nanquan riep: ‘Als jij hier was geweest, zou de kat zijn gered!”
‘De monniken van de Oostelijke en de Westelijke vleugel maakten ruzie om een kat.’ Waar deze ruzie over ging vertelt het verhaal niet. Wat we met zekerheid kunnen stellen, is dat ze te maken had met oordelen, vooroordelen, voorkeur en afkeur, in een woord met onderscheid makend denken. Nanquans kat is een kwestie over je kluisteren aan je gedachten, jezelf ingraven in je perspectief, je verschansen achter je standpunten. Nanquans kat gaat over het vastzitten in ons hoofd. En op een fundamenteler niveau over dualisme, de reflectie die ons bewustzijn maakt als we een kat zien, horen of voelen, en die ons voorspiegelt ‘Ik zie een kat’ en dit voor waar houdt. We geloven dan werkelijk dat de kat is gescheiden van mijn leven en dat ik er een relatie mee kan aangaan, een bezitsrelatie. Als we vastzitten in ons hoofd, doden we de kat. De levende kat is dan gestold in een object waar ik iets mee kan en waar ik iets van vind.
Nanquan tracht ons te bevrijden uit de verstikkende draden van onze cerebrale flos. Dit doet hij op een ongebruikelijke wijze. Om ons uit onze mentale bunker te ontzetten, dient onze conventionele kijk op de wereld te trillen op zijn grondvesten. Nanquan pakt de kat op en zegt: breek uit je dualistische perspectief en je onderscheid makende denken en geef deze kat haar leven terug! Maar de monniken wisten niet hoe ze uit de gevangenis van hun denken moesten ontsnappen. Ze werden geconfronteerd met een geestelijk blanco, hun eigen mentale dorheid. En daarna met een ontzagwekkende stilte, omdat ze met hun eigen ogen zagen, dat het sterven van de kat onlosmakend en intiem met hun leven verbonden was. Wat te doen?
Wat doet Nanquans leerling Zhaozhou? Het plaatsen van een sandaal op het hoofd was in China een teken van rouw. Zhaozhou rouwde over de dood van de kat. Zo zou het kunnen zijn. In ieder geval beantwoordde Zhaozhou aan de situatie die hij tegenkwam buiten het dualistische en onderscheid makende denken om. Hij drukte de situatie zoals hij ze vond onmiddellijk uit in een authentieke en spontane handeling. Daarmee zou het leven van de kat zijn teruggegeven aan de kat. In welke dagelijkse situaties dood jij de kat? En wat zou je doen om het leven van de kat te redden van het dodende denken?