Deshan draagt zijn kom
In deze laatste kwestie over zen in ons dagelijkse leven zijn we zen en ons dagelijkse bestaan al lang en breed vergeten. We zijn zen, we hoeven onszelf er niet steeds weer aan te herinneren, er valt niets meer te beoefenen en toch is elke situatie oefening en een uitdrukking van onze ware essentie. Lees de wonderschone dertiende casus uit de Wumenkuan, ‘De Poortloze Poort’, over Zen Meester Deshan (819 – 914 n. C.) en zijn beide studenten en latere opvolgers Xuefeng (822 – 908) en Yantou (828 – 887):
“Xuefeng werkte op de berg De als rijstkok. Op een dag was de maaltijd laat. Meester Deshan liep met zijn kom in zijn handen naar de eetzaal toe. Toen Xuefeng naar buiten kwam om een rijstdoek te drogen te hangen, zag hij Deshan en sprak: ‘De bel voor de maaltijd heeft nog niet geslagen en de drum heeft ook niet geklonken. Waar ga jij heen met die kom?’ Deshan keerde daarop terug naar zijn abtskamer. Later vertelde Xuefeng Yantou over dit incident. Yantou sprak: ‘De oude Deshan kent het laatste woord niet.’ Toen Deshan hiervan hoorde, liet hij zijn jisha Yantou halen. Deshan sprak daarop tot Yantou: ‘Ben je het met me eens, of niet?’ Yantou fluisterde in Deshans oor wat hij met zijn commentaar bedoelde. Deshan zweeg. De volgende dag ging Deshan de Dharmahal binnen en sprak zijn monniken toe. Maar wat hij zei was geheel anders dan wat hij gewoonlijk zei. Na zijn teisho kwam Yantou naar voren, klapte in zijn handen, lachte hard en riep: ‘Ik ben blij dat de oude man die hier de boel leidt het laatste woord toch wel kent!'”
Meester Deshan uit dit verhaal is dezelfde meester als die uit ‘De dertig klappen van Deshan’. Ooit was hij een man-uit-een-stuk waar je letterlijk en figuurlijk niet omheen kon. Hij zat voortdurend op je huid en confronteerde je onophoudelijk met de waarheid van zen zonder je een uitweg te bieden. In dit verhaal is Deshan een heel stuk ouder en niet langer die krachtige, zeer fysieke en extroverte man die hij ooit was. Zijn studenten Xuefeng en Yantou zijn de toekomst. Zij zijn jong en speels en dagen, net zoals Deshan in zijn jonge jaren, hun medestudenten uit hun inzicht te tonen in de grote zaak van leven en dood.
De door en door gerijpte Deshan volgt blindelings zijn oude patronen en gaat op de gebruikelijke tijd met de eetkom in zijn handen naar de eetzaal. Kok Xuefeng is echter laat deze keer en stuurt zijn leraar, de ontzagwekkende en legendarische Meester Deshan, terug naar zijn kamer. Zonder een tweede gedachte keert Deshan op zijn schreden terug. Geen laatste woord van zen, geen ‘kerend woord’ om een inzicht uit te lokken, niets van dit alles, Deshan draait zich om en gaat zwijgend naar zijn kamer terug. Of is er toch een laatste woord van zen?
Wie kan in Deshans voetsporen treden? Wie kan, met zijn vreeswekkende reputatie en uitzonderlijke staat van dienst, de situatie nemen zoals ze is en gewoonweg doen wat er van hem gevraagd wordt, zonder een spier in zijn gezicht te vertrekken? Wie is er zo vrij om te komen en gaan? Geen spoor van zen belemmert hem. Zelfs het laatste woord doet er niet toe, hij is helemaal vrij en leeft zijn leven zoals het is. De oude Meester geeft zelfs gewillig gehoor aan wat de snotaap Yantou hem in zijn oor fluistert. En Yantou trapt er met beide open ogen in: ‘Ik ben blij dat de oude man die hier de boel leidt het laatste woord toch wel kent!’
Deshan laat het allemaal van zich af glijden. Hij heeft geen protheses meer nodig. Hij staat vrij en intiem verbonden met wat er speelt in elke situatie en beweegt mee op wat hem beweegt. Hij is het vleesgeworden zen in het dagelijkse leven, maar dan zonder zen en zonder dagelijks leven. En zonder een laatste woord. En toch troeft de oude Meester Deshan zijn kwieke student Yantou op een formidabele wijze af, door hem door niets gehinderd te geven wat hij hebben wil!
...En toch troeft de oude Meester Deshan zijn kwieke student Yantou op een formidabele wijze af, door hem door niets gehinderd te geven wat hij hebben wil!
