Dogens Shoji, ‘Geboorte en dood’. Inleiding

Eerste deel van een teisho uitgesproken door Maurice Genko Knegtel Roshi, tijdens de stille zen zondag op 17 december 2017, als afscheid van Lazuli te Utrecht, dat tien jaar lang onderdak bood aan de Zen Cirkel Utrecht. De transcriptie is gemaakt door Eerwaarde Ben Claessens.

Afscheid nemen, bevat het bijzondere van een naderend moment, waarvan je weet dat het komt en waarop iets definitief stopt. In de aanloop naar een naderend afscheid, krijgt alles een aparte glans, een unieke waarde. Een diep besef van het gegeven dat dingen ophouden. Boeddhisme kent niet echt een woord voor vergankelijkheid. Het Sanskrietwoord  is anitya – geen duur. Dat is iets anders dan dat iets vergaat. Geen duur, het is onbepaald, tijdelijkheid in de meest concrete vorm. Het is er en zo is het er niet. Geen komen, geen gaan. We zijn ondergedompeld in een oceaan waarin iets verschijnt en weer verdwijnt en dat eindeloos zo door. We weten niet waar het vandaan komt en waar het heen gaat, we kunnen nergens de vinger opleggen, we kunnen niets vast houden.

Daar wijdt Dogen over uit in Uji, tijd-zijn. De afgelopen maanden hebben we in de  Zen Cirkel Utrecht deze tekst van Dogen besproken. Een monumentale en lastige tekst. Ongrijpbaar. De tekst laat zich pas ontsluiten als je het terugbrengt naar de ervaring van anitya, geen duur. De ervaring van hier en nu, fysiek aanwezig zijn. Uji stelt tegelijkertijd dat er helemaal niets weggaat. Deze plek blijft bij ons. Net zo goed als de personen van wie we afscheid nemen of die ons ontvallen, in zeker zin helemaal niet weg zijn. Op het moment dat je gaat zitten en je fysiek aanwezig bent, kan het zijn dat deze of gene persoon van wie je afscheid hebt genomen in jezelf verschijnt. Niet in de vorm dat je hem of haar een hand kan geven, maar wel in de vorm van een zeer intieme en levendige nabijheid. Als Uji iets duidelijk wil maken, dan is het dat datgene wat we fysiek zijn, vooraf gaat aan het onderscheid dat we maken over wat wel of niet reëel is. Het gaat vooraf aan wat waar is en wat niet waar is. Er is niet iets dat verloren gaat en er is ook niet iets dat behouden blijft.

De tekst Shoji, geboorte en dood, wordt in de meeste wetenschappelijke tekstverzamelingen van Dogens werk in de tijd vóór Uji geplaatst. Dogen werd in 1200 geboren, hij ging naar China in 1223, verkreeg in 1225 zijn ontwaken en keerde in 1227 terug naar Japan. Hij is de eerste die een Chinese ch’an-lijn op Japans grondgebied overdraagt. Hij schreef in de periode daarna de richtlijnen van zazen, de  Fukan zazengi. In 1233 schreef hij de Genjo  koan, een van de mijlpalen in het Japanse boeddhisme, over het uitdrukken van je eigen natuur, een monumentaal werk met beroemde zinnen als

‘De Boeddha dharma bestuderen is jezelf bestuderen

Jezelf bestuderen is jezelf vergeten

Jezelf vergeten is ontwaken in alles wat zich voordoet

Ontwaken in alles wat zich voordoet is het wegvallen van jouw

lichaam en geest en dat van alle anderen

Het wegvallen van jouw lichaam en geest en dat van alle anderen,

laat geen spoor achter in dit spoorloze bestaan. ’

In 1240 schrijft hij Uji, een nieuwe mijlpaal. Al zijn teksten zijn van een datum en locatie voorzien en eventueel ook voor wie de tekst geschreven is. Maar Shoji is ongedateerd. Deze tekst was tot aan 1690 niet eens bekend. Hij behoorde met 27 andere teksten tot de geheime Shobogenzo. De Shobogenzo, ‘de schatkamer van het ware Dharma-oog’, is het levenswerk van Dogen. Hij begon er in 1227 mee en schreef eraan tot aan zijn dood. Het bevat 96 hoofdstukken. Shoji behoort tot een andere Shobogenzo die men bij toeval vond, in een geheime schatkamer van Eihiji, tijdens een renovatie. In die bibliotheek lagen 28 teksten die niet in de oorspronkelijke Shobogenzo waren opgenomen.

Shoji bevat de taal van Dogen, heel precies, geen woord teveel of te weinig. De tekst is niet zo maar toegankelijk, het is geen vrijetijdsliteratuur. Je moet er voor en mee gaan zitten. Als student filosofie maakte ik kennis met Dogen. Ik vond het vreemde teksten met veel tegenstrijdigheden. Ik dacht vaak: maak nou eens je punt! Kom tot een conclusie! Waar heb  je het eigenlijk over? Je zoekt in zijn teksten naar een ingang maar je komt binnen. In Amerika, in Bar Harbor, bij mijn leraar Genpo Roshi, las ik Dogen als meditatie. Ik nam in de vroege ochtend een zin mee in de meditatie en ging erop ‘zitten’. In een volgend dagdeel nam ik een volgende zin. En zo heb ik in twee periodes van 90 dagen die tekst tot me genomen, erop gekauwd, hem verteerd en langzaam maar zeker daagde er iets. Ze noemden me daar ‘De jongen die Dogen leest om te relaxen’. Maar het was voor mij de enige manier om toegang tot de tekst te krijgen.

Een nieuwe Zen Cirkel onder leiding van Maurice Genko Knegtel Roshi start op maandagavond 24 september, 19.30 uur, in het Graalhuis in Utrecht. Informatie en opgave via https://izen.nl/zen-meditatie/

Jezelf vergeten is ontwaken in alles wat zich voordoet Ontwaken in alles wat zich voordoet is het wegvallen van jouw lichaam en geest en dat van alle anderen....