Het verblijf op de top is een val naar beneden

Gedurende jouw weg als proces raak je geleidelijk aan vertrouwd met de beweging die je terugvoert naar je bron, je thuis, waar alles precies is zoals het is, waar alles samenkomt in jou en samenvalt met jouw aanwezigheid. Deze beweging terug naar je lijf komt in de loop van je beoefening vaker voor en gaat steeds meer als vanzelf. Je leeft daarmee meer vanuit het pre-reflectieve en het voor-woordelijke, raakt minder verstrikt in gedachten constructies en emotionele bevangenheid en je ervaart de wereld op een directere, intiemere en open wijze. Wanneer het meer gangbaar is om vanuit dit perspectief van open aanwezigheid te leven, dan wordt dat in de zen traditie satori genoemd, ‘leven vanuit de staat van verlichting’ ook wel ‘het verblijf op de top van de berg genoemd. Dit is het derde niveau van verlichting.

Op deze top van de berg is het uitzicht lucide helder. Je kunt hier eindeloos ver kijken en je hebt de eeuwigheid om in te verwijlen, letterlijk, alles is onbeperkt open, onbepaald en precies zoals het is en hier gebeurt helemaal niets. Er is geen situatie, geen oorzaak, geen invloed van handelen of denken, geen karma. Je kunt doen wat je wilt. Het maakt niet uit. Je bent volkomen vrij op de top van de berg, klaar wakker en alles valt hier en nu samen met jou.

Deze toestand van gereedheid van geest, waarin het niet uitmaakt wat je doet, alles OK is en je volmaakt vrij bent, is gemakkelijker vol te houden in een klooster of geloofsgemeenschap, waar het dagelijkse leven helemaal draait om jouw religieuze beoefening. In het dagelijks bestaan in de samenleving, met een baan, een gezin en maatschappelijke verantwoordelijkheden is het een stuk lastiger om te leven vanuit een open en onverstoorbare aanwezigheid; je voegt je immers telkens weer in de diepe sporen der conventie.

De fase van het verblijven op de top van de berg, in de vrije, onbepaalde ruimte, met een lucide helderheid, wordt ook wel het ‘vastzitten in het absolute’ genoemd. Immers, ALLES is open en onbepaald en is niet onderscheiden van jouw aanwezigheid. De Japanse zen meester Hakuin noemde het: ‘de ziekte van zen’. Je zit vast in de bodhi-kant van je bodhisattva bestaan en kan feitelijk geen kant meer op, immers een ander perspectief is er niet. Als dan ook nog het ego dit perspectief claimt en meent dat hij God zelf is, dan bevind je je in een weinig benijdenswaardige fase, die voor jezelf misschien hemels is, maar voor je naasten een verschrikking. Leraren, begeleiders, Guru’s menen dat ze de Verlosser zijn en dat ze alles kunnen maken. Niets heeft immers consequenties. Het verblijf op de top van de berg is nu een regelrechte ego-trip. Dit is een gevaarlijke fase, want jouw karma verzamelt zich evenwel, al wordt het ontkend. En zo bouwt de invloed van je handelen zich op om zich bij een kritische massa tegen je te keren. Karma haalt je als het ware in en rekent met je af bij de achterdeur. Zo verbleef mijn leraar Genpo enige tijd op de top van de berg, in een absolute fase, met een ongebreidelde helderheid en scherpte aangaande de Dharma, maar een regelrechte ramp voor zijn omgeving. Hij was niet te genieten en niet corrigeerbaar. Tijdens zijn Nederlandse retraite in de Tiltenberg bij Vogelenzang in 1998, haalde zijn karma hem in en werd hij ‘s nachts verteerd door jaloezie en wroeging. Hij sliep de gehele week niet en dwaalde ‘s nachts rond door de bollenvelden. Aan het einde van de retraite werd hij verteerd door spijt.

Voor mijzelf als een zen student met een gezin en een baan in de wereld verliep mijn verblijf aan de top van de berg minder dramatisch. De periode waarin ik in het pre-reflectieve en het voor-woordelijke verbleef, in elk geval tijdens de retraites, was ik klaarwakker, gereed en glashelder, zo helder dat ik zelf mijn leraar publiekelijk tijdens zijn onderrichten verbeterde. In de periode daarna begon geheel vanzelf de afdaling van de berg met een vertroebeling van mijn helderheid. Ik heb die helderheid nooit meer zo intens teruggekregen en verkeer sindsdien in wat mijn spirituele opa Maezumi Roshi ‘the hazy moon of Enlightenment’ noemde. Soms zie je het, soms zie je niet.

Vanaf de top van de berg wordt de afdaling ingezet, de langzame incarnatie van de onbepaalde, onbeperkte en ongeboren bodhi in sattva, de beperkte en van de diepe sporen van patronen doortrokken karmische vleesjas. Op basis van dit onbepaalde, open, voor-woordelijke en pre-reflectieve wordt sattva beetje bij beetje aangenomen, precies zoals het is, met alle patronen en eigenaardigheid van dien. Vanuit de onbeperkte ruimte van de top van de berg gezien, is er niets anders dan dit. Zo wordt de bodhisattva geboren, in vol bewustzijn en aanwezigheid. Dit is het. Hier komt alles samen. Jij, met al je onvolkomenheden, unieke talenten en schaduwkanten, met al je diep ingesleten patronen, jij bent de enige onder de hemel en op de aarde. Alleen jij en niets en niemand anders.

(Wordt vervolgd)

Maurice Genko Knegtel Roshi leidt een zen stilte weekend op 11 en 12 december 2021 in Utrecht en een stilte retraite van 19 tot en met 23 januari 2022 in Eerbeek. Zie voor meer informatie de Integrale Zen website: www.izen.nl