Niet-Handelen: De Ruimte Tussen het Oude en het Nieuwe door Charles Eisenstein

Geschenken van Nietsheid
“De problemen die we in ons leven en in de wereld tegenkomen, (of het nu gaat om relationele problemen of om de honger in de wereld), komen voort uit energetische zwakte en het uit verbinding zijn, uit ons gebrek om onszelf, elkaar, en de Aarde te voelen, en te ervaren hoe het leven door ons heen beweegt en evolueert. Het gaat er niet om of je wel of niet handelt en “iets doet”, maar om dat wat ons tot handelen aanzet. – Dan Emmons

Voordat ze in staat zijn om in een nieuw verhaal te stappen, moeten de meeste mensen – en waarschijnlijk ook de meeste samenlevingen – eerst uit het oude verhaal stappen. Tussen het oude en het nieuwe is lege ruimte. Het is een tijd waarin de lessen van nu in de lessen van het oude verhaal worden geïntegreerd. Pas als dat werk is gedaan, is het oude verhaal echt compleet. Dan is er niets, alleen de zwangere leegte van waaruit alles ontstaat. Terugkerend naar essentie, herwinnen we het vermogen om vanuit essentie te handelen. Terugkerend naar de ruimte tussen verhalen, kunnen we kiezen vanuit vrijheid, en niet vanuit gewoonte.

Een geschikt moment om niets te doen is er elke keer als je het gevoel hebt dat je vastzit. Ik heb veel niets gedaan bij het schrijven van mijn boeken. Meerdere dagen achtereen probeerde ik alvast de conclusie te schrijven, maar zat ik duimen te draaien, en waardeloze oude koeien te bekijken uit eerder materiaal van mezelf. Hoe langer ik dat deed hoe erger het werd. Dus ik gaf uiteindelijk deze vergeefse moeite op en zat ik daar gewoon op de bank, met een baby in een tuigje aan mijn borst, in gedachte reizend door het boek dat ik al had geschreven. Maar zonder duidelijk plan voor wat ik nog meer zou kunnen schrijven. Het was vanaf die lege plek dat de conclusie ontstond om het dan maar te laten sudderen.

Wees niet bang voor de lege plek. Het is de bron waar we naar terug moeten keren als we ons willen bevrijden van de verhalen en de gewoontes, (Engelstalige site), die ons gevangen houden.

Een Bezoek aan de Lege Plek
Als we vastzitten en we er niet voor kiezen om de lege plek te bezoeken, zullen we daar uiteindelijk toch terecht komen. Dit proces is je misschien bekend op een persoonlijk niveau. De oude wereld valt uit elkaar, maar het nieuwe is nog niet ontstaan. Alles wat eens permanent en echt leek, komt dan bij je over als een soort hallucinatie. Je weet niet wat te denken, wat te doen; je weet niet meer wat het betekent. Het levenstraject dat je hebt uitgezet lijkt nu als iets absurds, en je kunt je geen ander traject voorstellen. Alles is onzeker. Je tijdsbestek krimpt van jaren naar deze maand, deze week, vandaag; misschien zelfs naar het huidige moment. Zonder de luchtspiegelingen van de orde die je ooit schenen te beschermen en die de realiteit filteren, voel je je nu naakt en kwetsbaar. Maar je voelt ook een soort vrijheid. Mogelijkheden die in het oude verhaal niet eens bestonden liggen nu voor je, zelfs als je geen idee hebt hoe je die kunt pakken.

De ruimte waarin de oude wereld uit elkaar valt, maar waarin het nieuwe nog niet is ontstaan.

De uitdaging in onze cultuur is om jezelf in die ruimte te laten zijn, en er op te vertrouwen dat het volgende verhaal vanzelf tevoorschijn komt zodra die tussentijd is geëindigd, en dat je dat nieuwe verhaal zult herkennen. Onze cultuur wil dat we verdergaan, dat we in actie komen. Het oude verhaal dat we achter ons laten, en dat meestal deel uitmaakt van het algemeen bekende ‘Verhaal van de Mens’, laat ons niet gemakkelijk los. Sta jezelf alsjeblieft toe, als je in die heilige ruimte tussen verhalen bent, om daar gewoon te ZIJN. Het is beangstigend om oude beveiligingsstructuren te verliezen, maar je zult merken dat, zelfs als je dingen verliest die ondenkbaar waren om te verliezen, het uiteindelijk toch goed komt.

Er is een soort genade die ons in die ruimte tussen verhalen beschermt. Het is niet zo dat je je huwelijk, je geld, je baan of je gezondheid niet zult verliezen. In feite is het zeer waarschijnlijk dat je een of meerdere van deze dingen zult verliezen. Zelfs als je al deze zaken hebt verloren, zal je beseffen dat je nog steeds in orde bent. Je zult merken dat je in nauwer contact staat met iets dat veel kostbaarder is; iets dat vuur niet kan verbranden en dieven niet kunnen stelen, iets dat niemand je kan afnemen, en dat niet verloren kan gaan.

Vertaler: deze woorden zijn afkomstig uit de Baghavad Gita, een heilig boek uit de Hindoe traditie. Meer informatie over ‘de onkwetsbaarheid van de mens’ vind je onder meer op deze Engelstalige site.

We kunnen deze genade soms uit het oog verliezen, maar die is er altijd, en wacht op ons. Het is de rustplaats waar we naar terugkeren als het oude verhaal uit elkaar valt. Door de mist heen kunnen we nu een waarachtig beeld krijgen van de volgende wereld, het volgende verhaal, de volgende fase van het leven. Uit het huwelijk van deze visie met deze leegte wordt een grote kracht geboren.

Ik schreef: “Mogelijkheden die in het oude verhaal niet eens bestonden liggen nu voor je, zelfs als je geen idee hebt hoe je die kunt pakken”. Dit is een vrij goede beschrijving van een plek die we collectief benaderen. Degenen onder ons die op verschillende manieren het oude ‘Verhaal van de Mens’ achter zich hebben gelaten, zijn de voortrekkers in het ontdekken van het menselijk collectief. Als de beschaving als geheel de ruimte tussen verhalen binnengaat, zal die klaar zijn om deze inzichten, deze technologieën, en deze sociale vormen te ontvangen.

Als we collectief de ruimte tussen de verhalen binnengaan, komen nieuwe mogelijkheden binnen ons bereik.

Het Oude ‘Verhaal van de Mens’ achter ons laten
De beschaving is nu nog niet voltooid. Op dit moment geloven de meeste mensen nog steeds stilzwijgend dat de oude oplossingen zullen werken. Er wordt een nieuwe president gekozen, een nieuwe uitvinding aangekondigd, een opleving in de economie bekend gemaakt, en er groeit nieuwe hoop. Misschien wordt alles weer normaal. Misschien wordt de opwaartse trend in de ontwikkeling van de mensheid hervat. Het is tegenwoordig nog steeds mogelijk, zonder een inspannende poging tot ontkenning of pretentie, je voor te stellen dat we ons in een lastig parket bevinden en dat we  er doorheen kunnen komen. We hoeven alleen maar een paar nieuwe oliebronnen te ontdekken, meer infrastructuur te bouwen om economische groei te doen ontbranden, de moleculaire puzzel van auto-immuniteit op te lossen, meer drones in te zetten om ons tegen terrorisme en misdaad te beschermen, gewassen genetisch te manipuleren voor hogere opbrengsten, en witte kleurstof toe te voegen aan cement om daarmee de zonnestralen te reflecteren en daarmee het broeikaseffect te vertragen. Meer niet?

Gegeven het feit dat al deze inspanningen waarschijnlijk onbedoelde gevolgen zullen hebben die nòg slechter zijn dan de problemen die ze willen oplossen, is het niet moeilijk om de wijsheid in te zien van Niets Doen. Zoals ik hierna zal toelichten, betekent dit niet dat de activist zich zou moeten concentreren op het plegen van obstructie. Niets Doen komt langs natuurlijke weg voort uit de ineenstorting van het verhaal dat voorheen oude gewoontes had gemotiveerd, en riep ons daarom op om te doen wat we kunnen om de ondergang van dat verhaal te bespoedigen.

Mijn broer, wiens helderheid van geest redelijk ongerept is omdat hij zelden iets leest dat na 1900 is geschreven, beschreef zijn visie op hoe de omschakeling zich uiteindelijk zal manifesteren. Een aantal bureaucraten en leiders zullen bij elkaar komen en zich afvragen wat ze kunnen doen aan de nieuwe financiële crisis. Alle gebruikelijke strategieën van centrale banken, reddingsoperaties, renteverlagingen, kwantitatieve versoepeling, enzovoort, zullen op tafel liggen., Maar de leiders zullen niet weten hoe ze daar mee moeten omgaan. “Ben-Je-Gek?”, zullen ze zeggen. “Laten we in plaats daarvan maar gaan vissen.”

Niets doen komt natuurlijk voort uit de ineenstorting van het ‘oude verhaal’ en van ‘oud gedrag’.

Op een enig moment zullen we gewoon moeten stoppen. Stop gewoon, zonder enig idee wat daarna te doen. Wij zijn inmiddels verdwaald in een apocalyptisch landschap, op een kaart die ons rondjes laat draaien zonder uitweg. Om het landschap te verlaten, moeten we de kaart weggooien en rondkijken.

Kwestie van ‘fuck it’
Toen je oude verhaal ten einde liep, of misschien al is geëindigd, merk je dat je vaak ‘fuck it’ denkt, en dit misschien letterlijk zo zegt. Uitstelgedrag, luiheid,  halfslachtige pogingen, geëmotioneerd raken – alles wijst erop dat het oude verhaal jou niet meer motiveert. Wat ooit logisch was slaat nu nergens meer op. Je begint je terug te trekken uit die oude wereld. De maatschappij doet haar best om je te overreden om je tegen die terugtrekking te verzetten. En er bestaat de kans dat als je je daar tegen verzet depressief wordt. Je hebt steeds meer indrukwekkende verhalen en medicinale middelen nodig om je gefocust te houden op datgene waar je je juist niet op wilt concentreren met als doel om jou gemotiveerd te houden, om je datgene te laten doen waar je juist niet achter staat. Als angst voor armoede niet werkt, dan kan psychiatrische medicatie dat wel. Alles om jou binnen het oude patroon te houden.

De depressie die het onmogelijk maakt om krachtig deel te nemen aan het leven zoals het wordt aangeboden, heeft ook een collectieve component. Zonder een dwingend gevoel van doel of bestemming, wankelt onze samenleving in halfslachtigheid. ‘Depressie’ manifesteert zich in economische zin, als het instrument van onze collectiviteit -geld – stagneert. Niet langer is er nog voldoende geld om er iets groots mee te doen. Net als insuline in de insuline-resistente suikerzieke, geven de monetaire autoriteiten er steeds meer van uit, met een steeds verder afbrokkelend effect. Wat ooit tot een economische boom zou hebben geleid, is nu amper voldoende om stilstand van de economie te voorkomen. Economische verlamming zou inderdaad de manier kunnen zijn waarop deze ‘noodstop’ verschijnt. Maar het kan van alles zijn dat ons ertoe brengt om ons verhaal eens en voor altijd op te geven.

De Kunst om Niets te Doen
Niets doen is geen universele suggestie. Het is specifiek voor de tijd waarin een verhaal eindigt en waarin we de ruimte tussen de verhalen binnengaan. Ik put hier uit het taoïstische principe van wu-wei. Soms vertaald als ‘niet-doen’. ‘Zonder-misleiding’ en ‘niet-forcerend’ zouden betere vertalingen kunnen zijn. Het betekent vrijheid van reflexief handelen: handelen wanneer het tijd is om te handelen, niet handelen wanneer het geen geschikte tijd is om te handelen. Actie komt dus overeen met de natuurlijke beweging van dingen die dienstbaar zijn aan datgene dat geboren wil worden.

Wu-wei kan worden vertaald als ‘niet doen,’ of beter nog:’ zonder-misleiding’, of ‘ niet-forcerend’.

Ik wil je laten meebeleven wat een prachtig gedicht van de Tao Te Ching met me doet. Het is buitengewoon subtiel, en heeft meerdere betekenissen en betekenislagen. Ik heb geen vertaling gevonden waar ik achter kan staan. Daarom heb ik zelf een poging gedaan. Het is de laatste helft van vers 16. Als je bestaande vertalingen met elkaar vergelijkt, zal je verbaasd zijn over hoeveel ze van elkaar verschillen.

Alle dingen keren terug naar hun afkomst.

Terugkerend naar de afkomst, is er stilte.

In stilte keert het ware doel terug.

Dit is wat echt is.

Als je het ware kent, is er helderheid.

Het niet kennen van het ware is een dwaze actie.

Die rampspoed brengt.

Uit het kennen van het ware komt ruimtelijkheid voort,

Uit ruimtelijkheid komt onpartijdigheid voort,

Uit onpartijdigheid komt soevereiniteit voort.

Uit soevereiniteit komt natuurlijkheid voort.

Natuurlijkheid is de Tao.

Van de Tao komt wat blijvend is,

 En reikt verder dan iemands zelf.

Auteur: Charles Eisenstein

Vertaling: Hansjelle Dijkstra