De quinta essentia

Auteur•Hans Korteweg

Bijna een half jaar geleden is mij gevraagd een lezing te houden over de quinta essentia omdat er in Maastricht een centrum zou worden geopend dat de naam ‘Kwintessens’ zou krijgen. Inmiddels heet dat centrum ‘Aurora’. Als ik dat op tijd had geweten, zou ik nu een lezing over aurora hebben gegeven. Maar nu mijn lezing over de quinta essentia gaat, zal ik proberen om aan het eind bij aurora uit te komen, zodat een en ander toch samenkomt.

De quinta essentia – of ‘kwintessens’ in het Nederlands – is de diepste essentie waar het werkelijk om gaat. Kwintessens betekent feitelijk ‘element’. Er zijn nog vier elementen, die afzonderlijk van elkaar niet de kwintessens zijn, want de laatste is slechts een tijdselement. Als ik iets wil vertellen over de kwintessens, dan moet ik ook iets vertellen over die eerste vier elementen; het is onmogelijk te spreken over de kwintessens, over het diepste, als je niet praat over de andere vier.

Zo’n 250 à 300 jaar geleden gingen De Ouden ervan uit dat er vier elementen waren – vuur, aarde, lucht en water – en dat de hele wereld en het universum was samengesteld uit deze vier oerstoffen: de sterren, een tafel, maar ook mijn hand. Alles wat zichtbaar, ervaarbaar was, was samengesteld uit de vier oerstoffen vuur, aarde, lucht en water. Hedendaagse scheikundigen doen hier nog wel eens wat meesmuilend over, om aan te geven wat voor enorme vooruitgang we hebben geboekt: er zijn nu zo ontzettend veel meer elementen bekend. Maar vroeger dacht iedereen in termen van de vier elementen. Wat nog wel eens over het hoofd wordt gezien, is dat dit denken een mythisch, een archetypisch denken was. Men dacht over de materie, de stof zoals men ook over de psyche dacht. Denkend over de stof zag men geen feitelijk verschil tussen binnenwereld en buitenwereld; de vier elementen waren zowel elementen van de binnenwereld als van de buitenwereld. De eenheid en verbinding tussen binnen- en buitenwereld was hierdoor veel groter. Het vuur van buiten correspondeert direct met het vuur van binnen, en de lucht van buiten is de lucht van binnen; ze staan voortdurend met elkaar in contact. Dat is veel moeilijker voorstelbaar wanneer je het bijvoorbeeld hebt over helium – het helium van buiten is het helium van binnen. Bij goud kun je je dat voorstellen – goud van buiten correspondeert met het goud in mij. Als ik een gouden ring koop, dan heeft dat meer dan alleen maar fysieke, materiële waarde: het is ook iets wat je in je voelt. We kunnen van iemand zeggen dat hij een gouden hart heeft. Op zo’n manier dacht, voelde en leefde men in die tijd met de elementen.