Fasen van meditatie

De belangrijkste fasen van de meditatieve praktijk, variërend van psychische absorptie, naar subtiele verlichting, naar causale transcendentie tot de ultieme non-duale omhelzing van Vorm en Leegte.

Meditatie zelf

V: Wij willen graag dat je de ervaringen van verschillende stadia van meditatie beschrijft. Maar vertel ons eerst over meditatie zelf – de verschillende soorten en hoe ze werken.

A: Het is onder de deskundigen  gebruikelijk meditatie te verdelen in twee grote categorieën, de zogenaamde ‘concentratie’ en ‘gewaarzijn’ (of ‘inzicht’) meditatie. Of: ‘geopend’ en ‘gesloten’.

Laten we zeggen dat je kijkt naar een muur waar honderden puntjes op geschilderd zijn. In concentratie meditatie kijk je slechts naar één punt, en je kijkt er zo gefocust naar dat je de andere punten niet eens ziet. Dit ontwikkelt je concentratievermogen.

In gewaarzijn training, of inzicht-meditatie probeer je zo gewaar te zijn van alle punten als je kunt zijn. Dit verhoogt je gevoeligheid, gewaarzijn, en wijsheid in die zin.

In concentratie-meditatie, richt je je aandacht op een object – een rots, een kaarsvlam, je ademhaling, een mantra, het hart, een gebed, en ga zo maar door. Door intens te concentreren op een enkel object, word jij als subject langzamerhand ‘geïdentificeerd’ met dat object. Je begint het subject/object dualisme, dat de basis is van al het lijden en illusie, te ondermijnen.

Geleidelijk aan worden steeds hogere rijken van bestaan​​, die leiden naar de uiteindelijke of non-duale dimensie, allemaal vanzelfsprekend voor je gemaakt.  Je overstijgt je  gewone zelf of ego, en vindt de hogere en subtielere dimensies van bestaan​​ – de spirituele en transcendentale.

Echter, je zou kunnen zeggen dat dit het bereiken is van de hogere dimensies door ‘brute kracht.’ En hoewel van concentratie-meditatie wordt gezegd dat het zeer belangrijk is, kan het op zich niet onze neigingen uitroeien die in de eerste plaats dualisme zelf creëren. In feite negeert het ze gewoon, probeert ze te omzeilen. Het richt zich op een punt en negeert alle andere.

Concentratie-meditatie kan ons zeker enkele van de hogere sferen tonen, maar het kan ons niet permanent installeren op die hogere gebieden. Daarvoor moet je naar alle puntjes kijken. Je moet alle ervaring  onderzoeken, met onthechting, niet-oordelend, vanuit gelijkmoedigheid en kristalhelder gewaarzijn.

V: Dat is dus inzicht- of gewaarzijn-meditatie.

A: Ja, dat klopt. De boeddhisten noemen concentratie-meditatie shamatha en gewaarzijn-meditatie vipassana of dhyana en prajna. De eerste leidt tot samadhi, of een-puntige concentratie, de tweede tot satori, of transcendentaal gewaarzijn en wijsheid. Het punt van ieder van deze meditatiepraktijken – en er zijn andere, zoals visualisatie, koan, contemplatieve meditatie, enzovoorts – het punt is dat ze eigenlijk allemaal twee belangrijke dingen doen.

In de eerste plaats helpen ze om de discursieve, rationeel-existentiële geest tot rust te brengen, de geest die de hele tijd moet denken, de geest die de hele tijd moet kletsen tegen zichzelf en alles moet verbaliseren. Het helpt ons de ‘monkey mind’ tot rust te brengen. En zodra de monkey mind wat tot rust is gekomen, laat het de subtielere en hogere dimensies van bewustzijn te voorschijn komen – zoals het psychische, het subtiele, het causale, en de ultieme of non-duale. Dat is de essentie van echte meditatie. Het is gewoon een manier om te blijven evolueren, om onze groei en ontwikkeling voort te zetten.

HET PSYCHISCHE NIVEAU

V: Kun je een beschrijving geven van de niveaus van meditatie, en hoe ze worden ervaren? Wat gebeurt er eigenlijk in elke fase?

A: Als je meditatie beoefent is een van de eerste dingen die je beseft dat je geest – en je leven, wat dat betreft – wordt gedomineerd door grotendeels onbewust verbaal gebabbel. Je bent altijd tegen jezelf aan het praten. En dus zijn veel mensen, als ze beginnen te mediteren, verbaasd over hoeveel rommel er door hun gewaarzijn heen stroomt. Ze zien dat gedachten, beelden, fantasieën, opvattingen, ideeën, concepten hun gewaarzijn vrijwel domineren. Ze realiseren zich dat deze denkbeelden een veel grotere invloed op hun leven hebben dan ze ooit gedacht hadden.

In ieder geval zijn de eerste meditatie-ervaringen alsof je in de bioscoop zit. Je zit en kijkt naar al die fantasieën en concepten die langskomen voor je gewaarzijn. Maar het hele punt is dat je je uiteindelijk van hen gewaar wordt. Je kijkt onpartijdig naar ze  en zonder oordeel. Je ziet ze alleen voorbijgaan, net zoals je kijkt naar de wolken die in de lucht drijven. Ze komen, ze gaan. Geen lof, geen veroordeling, geen oordeel – alleen beschouwen. Als je je gedachten beoordeelt, als je in ze verstrikt raakt, dan kun je ze niet overstijgen. Je kunt dan geen hogere of subtielere dimensies van je eigen wezen vinden. Dus je zit in meditatie, en je bent gewoon ‘getuige’ van wat er gaande is in je geest. Je laat de monkey mind doen wat het wil, en jij blijft eenvoudig kijken.

En wat er gebeurt, omdat je onpartijdig getuige bent van deze gedachten, fantasieën, begrippen en beelden, is dat je begint vrij te worden van hun onbewuste invloed. Je kijkt naar ze, dus je gebruikt ze niet om naar de wereld te kijken. Daarom word je, tot op zekere hoogte, vrij van ze. En word je vrij van de gescheiden-zelf notie die van hen afhankelijk was. Met andere woorden, je begint vrij van je ego te worden. Dit is de eerste spirituele dimensie, waar het conventionele ego ‘sterft’ en hogere structuren van het bewustzijn worden ‘opgewekt’. Je gevoel van identiteit begint zich natuurlijk uit te breiden en de kosmos te omarmen, of de hele natuur. Je stijgt uit boven je geïsoleerde geest en lichaam, wat eventueel het vinden van een grotere identiteit kan omvatten, zoals de natuur of de kosmos –‘kosmisch bewustzijn’, zoals R.M. Bucke het noemde. Het is een zeer concrete en onmiskenbare ervaring.

En, dat hoef ik je niet te vertellen, dit is een buitengewone opluchting! Dit is het begin van transcendentie, van het vinden van je weg terug naar huis. Je realiseert je dat je één bent met de structuur van het heelal, eeuwig. Je angst voor de dood begint af te nemen, en je begint het open en transparante karakter van je eigen wezen op een concrete en tastbare manier te voelen.

Gevoelens van dankbaarheid en toewijding ontstaan ​​in je  – toewijding aan de Geest, in de vorm van  Christus of Boeddha, of Krishna; of toewijding aan je actuele spirituele meester; zelfs toewijding in het algemeen, en zeker toewijding aan alle andere levende wezens. De bodhisattva gelofte, in welke vorm dan ook, komt voort uit het diepst van je wezen, op een zeer krachtige manier. Je beseft dat je gewoon alles moet doen wat je kunt om alle levende wezens te helpen, en om de reden, zoals Schopenhauer zei, dat je je realiseert dat we allemaal hetzelfde non-duale Zelf of Geest of Absolute delen. Dit alles begint voor de hand te liggend – net zo vanzelfsprekend als regen op het dak. Het is echt en het is concreet.

HET SUBTIELE NIVEAU

V: Dus wat over de volgende algemene fase, het subtiele niveau?

A: Als je identiteit begint de geïsoleerde en individuele lichaam-geest te overstijgen, dan krijg je de intuïtie dat er een Zijnsgrond of echte Goddelijkheid is, voorbij het ​​ego, en voorbij een beroep op mythische god-figuren of rationalistisch sciëntisme of existentiële moed. Deze Godheidvorm kan daadwerkelijk gevoeld worden. Hoe meer je je ontwikkelt voorbij de geïsoleerde en existentiële lichaam-geest, hoe meer je  ontwikkelt in de richting van de Geest, die op het subtiele niveau vaak wordt ervaren als Godheid Vorm  of archetypische Zelf. Daarmee bedoel ik, bijvoorbeeld, een zeer concrete helderheid en schittering van gewaarzijn.

Het punt is dat je iets vóórbij de natuur ziet, voorbij het existentiële, voorbij het psychische, zelfs voorbij kosmische identiteit. Je begint de verborgen of esoterische dimensie te zien, de dimensie buiten de gewone kosmos, de dimensie die de natuur overstijgt. Je ziet het Licht, en soms straalt dit Licht letterlijk als het licht van duizend zonnen. Het overweldigt je, bekrachtigt je, geeft je energie, herschept je, doordrenkt je.

Dit is wat wetenschappers de ‘numineuze’ aard van de subtiele geest hebben genoemd. Numineus en licht. Dit is, geloof ik, waarom heiligen universeel worden afgebeeld met halo van licht rond hun hoofd. Dat is eigenlijk wat ze zien. Goddelijk Licht.

Mijn favoriete lectuur van Dante:

Mijn blik fixerend op het eeuwige licht zag ik in haar diepte,

Gebonden met liefde samen in één volume,

De verspreide bladeren van het hele universum.

Binnen het lichtgevende diepgaande bestaan van dat Verheven Licht

Zag ik drie cirkels van drie kleuren, toch van één dimensie

En bij de tweede leek de eerste gereflecteerd,

Als regenboog is door regenboog, en de derde Leek vuur

dat gelijkelijk uit beide wordt uitgeademd.

Dat is niet louter poëzie. Dit is een bijna wiskundige beschrijving van een soort ervaring van het subtiele niveau. Hoe dan ook, je kunt dit niveau ook ervaren als een ontdekking van je eigen hogere zelf, je ziel, de Heilige Geest. ‘Hij die zichzelf kent, kent God,’ zei de heilige Clement.

V: En de werkelijke ervaring zelf?

A: De werkelijke ervaring varieert. Hier is een voorbeeld: Stel dat je wandelt in de binnenstad, kijkend in de etalages. Je kijkt naar een deel van de koopwaar, en ineens zie je een vage afbeelding dansen voor je ogen, het beeld van een persoon. Opeens realiseer je je dat het je eigen reflectie in de etalage is. Plotseling herken je jezelf. Je herkent je Zelf, je hogere Zelf. Ineens herken je wie je bent. En wie je bent is –  een lichtgevende vonk van het goddelijke. Maar het heeft die schok van herkenning -‘O, dat! ”

Het is een zeer concrete realisatie, en brengt meestal veel gelach of veel tranen. De subtiele Godheidvorm of Licht of Hoger Zelf – dat zijn allemaal slechts archetypen van je eigen Wezen. Je maakt kennis, via meditatieve ontwikkeling, met het begin van een directe ontmoeting met de Geest, met je eigen essentie. Het verschijnt dus als licht, als een wezen van licht, als nada als shabd als helderheid, numinositeit, enzovoort.

En soms verschijnt het als een eenvoudig en helder gewaarzijn van wat is – heel eenvoudig, heel duidelijk. Het punt is dat het zich bewust is van alle punten op de muur. Het is duidelijk gewaar van wat er van moment tot moment gebeurt, daarmee het moment overstijgend. Het overstijgt deze wereld, en begint deel te nemen in het Goddelijke. Het heeft een heilig zicht, hoe het ook wordt uitgedrukt.

Dat is het subtiele – een persoonlijke ontmoeting met het Goddelijke. Je neemt echt deel aan Goddelijkheid, en in het gewaarzijn en de wijsheid van Goddelijkheid. Het is een beoefening. Het kan worden gedaan. Het is gedaan, vele malen!

HET CAUSALE NIVEAU

V: Dat is heel duidelijk. Dus hoe zit het met het volgende niveau, het causale?

A: Je zit daar, gewoon getuige zijnde van alles wat opkomt in de geest of in je actuele ervaring. Je probeert om gelijkelijk getuige te zijn van alle puntjes op de muur van je gewaarzijn. Als je er bedreven in bent geworden zullen uiteindelijk rationele en existentiële stippen afsterven​​, en psychische punten beginnen in beeld te komen. Dan, na een tijdje, word je beter in het getuige zijn, dus beginnen subtielere objecten of punten te verschijnen.

Deze omvatten licht en hoorbare illuminaties en subtiele Godheidvormen enzovoorts. Als je doorgaat met simpel waarnemen – wat je helpt te desidentificeren van lagere en grovere vormen, en je gewaar wordt van de hogere en subtielere vormen — dan zullen zelfs subtiele objecten of subtiele stippen niet meer opkomen​​. Je treedt een diepzinnige staat van non-manifestatie binnen, die wordt ervaren als, laten we zeggen, een herfstnacht met een volle maan.

Het  heeft allemaal een vreemde en mooie numinositeit, maar het is een ‘stille’ of ‘zwarte’ numinositeit. Je kunt niet echt iets zien  behalve een soort van zilverachtige volheid, die alle  ruimte vult. Maar omdat je niet echt een bepaald object ziet, is het  ook een soort van Radicale Leegte. Zoals Zen zegt: “stop het geluid van die beek.”

​​Dit staat op diverse manieren bekend als Shunyata, als de Wolk van Ontweten, Goddelijke Onwetendheid, Radicaal Mysterie, nirguna (‘niet-kwalificeerbaar’) Brahman, en ga zo maar door. Briljante vormloosheid, zonder objecten om er iets aan af te doen.

Het wordt duidelijk dat je absoluut een bent met deze Volheid, die alle werelden en alle niveaus en alle tijd en alle geschiedenis overstijgt. Je bent perfect vol, en daarom ben je volkomen leeg. “Het is alle dingen en het is geen dingen,” zei de christelijke mysticus Boethius. Ontzag maakt plaats voor zekerheid. Dat is wie je bent, voorafgaand aan alle manifestatie, voorafgaand aan alle werelden. Met andere woorden, het is zien wie of wat je tijdloos, vormloos bent.

Dat is een voorbeeld van het causale niveau; dat is jnana samadhi, nirvikalpa samadhi, en ga zo maar door. De ziel, of het gevoel van afgescheiden-zelf verdwijnt, en God of afgescheiden

Godheid vorm verdwijnt, omdat beide — de ziel en God —ineenstorten in vormloze Godheid.

Zowel de ziel als God verdwijnen in de Allerhoogste Identiteit.

HET NON-DUALE NIVEAU

V: Dus dan rest nog het non-duale niveau .

A: In het vorige causale niveau, ben je zo opgenomen in de ongemanifesteerde dimensie dat je  misschien de manifeste wereld niet eens opmerkt. Je bent de Leegte aan het ontdekken, en dus negeer je Vorm.. Maar op het ultieme of non-duale niveau integreer je beiden. Je ziet dat Leegte lijkt op, of zichzelf manifesteert als, Vorm, en dat de essentie van Vorm Leegte is. Meer concreet, jij bent alle dingen die zich voordoen. Alle manifestatie komt op, van moment tot moment, als een spel van Leegte. Als het causale was als een stralende maanverlichte nacht, dan is dit  als een stralende herfstdag.

Wat verschijnt als harde of solide objecten ‘daar buiten’ zijn feitelijk transparante en doorschijnende manifestaties van je eigen Wezen of Is-heid. Ze zijn geen belemmeringen voor God, alleen uitingen van God. Zij zijn dus leeg in de zin dat ze geen obstructie of belemmering. zijn. Ze zijn een vrije uiting van het Goddelijke. Zoals de Mahamudra traditie het beknopt stelt: ‘Alles is geest. Geest is leeg. Leegte is vrijelijk-manifesteren. Vrijelijk-manifesteren is zelfbevrijdend.’

De vrijheid die je op het causale niveau vond — de vrijheid van Volheid en Leegte — die vrijheid is gevonden om uit te breiden naar  alle dingen, zelfs naar deze “gevallen” wereld van zonde en samsara. Daarom worden alle dingen zelf-bevrijd. En deze buitengewone vrijheid, of afwezigheid van beperking, of totale verlossing — deze heldere stralende herfstdag — dit is wat je daadwerkelijk ervaart op dit punt. Maar ‘ervaring’ is hier helemaal het verkeerde woord. Dit is de realisatie van de niet-ervaarbare natuur van Geest. Ervaringen komen en gaan. Ze hebben allemaal een begin in de tijd, en een eind in de tijd. Zelfs subtiele ervaringen komen en gaan. Ze zijn allemaal prachtig, heerlijk, buitengewoon. En ze komen en ze gaan.

Maar deze non-duale ‘staat’ is niet zelf gewoon een andere ervaring. Het is eenvoudig de opening of open plek waarin alle ervaringen opkomen en gaan. Het is de heldere herfsthemel waardoor de wolken komen en gaan — het is zelf niet een andere wolk, een andere ervaring, een ander object, een andere manifestatie. Deze realisatie is die van de volslagen vruchteloosheid van ervaring, de volslagen futiliteit van het proberen om verlossing of de bevrijding te ervaren. Alle ervaringen verliezen volledig hun smaak — deze passerende wolken.

Jij bent niet degene die bevrijding ervaart; jij bent de open plek, de opening, de leegte, waarin  elke ervaring komt en gaat,  zoals reflecties in de spiegel. En jij bent de spiegel, de spiegel geest, maar geen enkele ervaren reflectie. Toch ben je niet apart van de reflecties, achterover leunend en toekijkend. Jij bent alles wat van moment tot moment opkomt. Je kunt de hele kosmos in een slok doorslikken, het is zo klein, en je kunt de hele hemel proeven zonder een vin te verroeren.

Dit is de reden waarom, in Zen, wordt gezegd dat je  de Grote Samadhi niet kunt binnengaan, het is feitelijk de opening of open plek die altijd aanwezig is en waarin alle ervaring — en alle manifestatie — van moment tot moment opkomt. Het lijkt alsof je deze staat “binnen gaat”, behalve dat  eenmaal daar je je realiseert dat er nooit een tijd was dat deze toestand niet volledig aanwezig en volledig herkend was — ‘de poortloze poort.’ En dus begrijp je diepgaand dat jij nooit deze staat bent binnengegaan; noch zijn de Boeddha’s, verleden of toekomst, ooit deze toestand binnengaan.

In Dzogchen is dit de herkenning van de ware natuur van de geest. Alle dingen, in alle werelden, zijn zelf-bevrijd op het moment dat ze  zich voordoen.

Alle dingen zijn als zonlicht op het water van een vijver. Alles glinstert. Het is allemaal leeg.

Het is allemaal licht. Het is allemaal vol, en het is allemaal voldaan. En de wereld gaat  zijn gewone gang, en niemand merkt er iets van.

Essay uit The Collected Works of Ken Wilber: Volume IV

Vertaling Ramo de Boer © 2014   www.mindconsult.nu

Vragen en opmerkingen:

Ramo de Boer

info@mindconsult.nu

www.mindconsult.nu

030-6704409

''Het punt is dat je iets vóórbij de natuur ziet, voorbij het existentiële, voorbij het psychische, zelfs voorbij kosmische identiteit. ''