Waarom ik geen agnost meer wilde zijn en gnosticus werd

In een wereld die religie en atheïsme presenteert als de enig mogelijke visies op het leven -en die ze als elkaars tegenstellingen beschouwt- kwam ik in opstand door gnosticus te worden … inderdaad een heel andere optie.

Ik beschouwde me eerst niet als gnosticus, maar als agnost, iemand die noch in het bestaan ​​van God gelooft, noch in het niet-bestaan van God. Ik gebruikte deze overtuiging als een veilige haven om zowel de belachelijke debatten met moderne militante atheïsten als met radicale religieuze fanatici te vermijden, omdat beide partijen blindelings uitsluitend in hun eigen starre paradigma’s geloven.

Ironisch genoeg kritiseerden mijn atheïstische medemensen herhaaldelijk mijn verwijzing naar “vier astronauten daarboven”. Dat deed ik als strategie om confrontaties te vermijden. Ik ben hen erkentelijk omdat ze me hebben gedwongen om verder te kijken dan mijn wetenschappelijke opleiding. En verder dan mijn ambivalente agnosticisme van toen.

Ik steek nu veel tijd en energie in het bestuderen van de geschiedenis van oude religies, met een nieuwsgierige, maar toch kritische geest.

Ik beschouwde me niet langer als agnost toen ik de oorspronkelijke betekenis van het woord ging begrijpen. Het woord agnost is afkomstig van het oude Griekse ‘Ágnōstos ‘. Dat betekent zonder kennis, of onwetend. Daarentegen betekent het Griekse woord ‘Gnosis ‘ kennis of begrip. Hoe meer ik leer over de wortels van culturen en religies, hoe ‘gnostischer’ ik word, in de vele betekenissen van het woord.

“Onwetendheid is een slaaf, kennis (gnosis) is vrijheid. Als we de waarheid kennen zullen we de vruchten van de waarheid in onszelf vinden. Als we er bij kunnen komen, zal het ons vervullen. “

Evangelie van Filippus, Nag Hammadi Codex

In het gnosticisme en in veel andere mystieke tradities verwijst gnosis naar spirituele zelfkennis, een soort verlossende, openbarende innerlijke kennis die zich uitstrekt tot de fundamentele aard van de mens, tot zijn oorsprong en bestemming. Dit concept is ook aanwezig in het Hindoeïsme, waar het kennen van de ‘Atman’ synoniem is met zelfverwerkelijking en God, evenals met het geheim en het doel om ‘verlichting’ te bereiken.

Wie waren de gnostici? Tot voor kort was daar alleen fragmentarische informatie over beschikbaar, meestal afkomstig van hun tegenstanders in het Romeinse Rijk. En later van orthodoxe christenen die hen als ketters beschouwden. Ze gebruikten de term ‘gnostici’ om veel verschillende oude religies die gemeenschappelijke opvattingen met elkaar deelden te categoriseren. De gnostici werden agressief vervolgd … evenals hun literatuur. Een rijke hoeveelheid van hun werk, verspreid over tal van filosofische en spirituele tradities, werd systematisch vernietigd.

Gnostische religies bloeiden op tussen de 1^e  en de 4^e eeuw, en waren afkomstig uit een relatief onafhankelijke Hellenistische religie die stamde uit de late oudheid, en die door ‘steile’ gelovigen werd beschouwd als christelijke ketterij.

Het wordt verondersteld dat gnosticisme voor het eerst is aangetroffen in de Palestijns-Syrische regio, waarna het zich verspreidde naar Klein-Azië, Griekenland, Egypte, Iran, en zelfs naar China. Volgelingen werden beïnvloed door vele pre-christelijke religieuze en spirituele overtuigingen zoals het Neo-Platonisme, Hermetisme, boeddhisme, Hellenistisch Jodendom, Grieks-Romeinse mysteriegodsdiensten en het Zoroastrianisme.

De onafhankelijkheid en onbevreesdheid van de gnostici werd gezien als een bedreiging voor machthebbers. Maar gnostici hadden geen politieke motieven of aspiraties. De meerderheid was ascetisch en vegetarisch, en had een houding van onthechting aan de wereld. Dit was een vorm van sociaal protest -de meest radicale in zijn soort in de oudheid.

Vrouwen bekleedden vaak leidinggevende posities binnen de gnostische sekten. Als leraren, profetessen en zendelingen, en ze gaven leiding aan rituelen zoals dopen en exorcisme. Deze praktijken waren door de officiële christelijke kerk verboden voor vrouwen, en deze nam aanstoot aan de speciale status van vrouwen in gnostische gemeenschappen.

“Er waren er drie die altijd samen met de Heer wandelden: Maria Zijn moeder en haar zus en Magdalena, de vrouw die Zijn metgezel werd genoemd. Zijn zus, Zijn moeder en Zijn metgezel heetten allemaal Maria.”

Evangelie van Filippus, Nag Hammadi Codex 

Een Kwaadaardige Schepper-God èn een Waarachtige Hogere Godheid

Gnostici geloofden dat de wereld was geschapen door een kwaadaardige ‘Demiurg’, die meestal werd geïdentificeerd met de Oudtestamentische Schepper-God Jehova. De ware, Hogere God was onkenbaar, oneindig, onveranderlijk en onbezoedeld en had een vrouwelijke tegenhanger, de scheppende kracht van de Heilige Geest, Sophia. De Ware God bestond al vóór de Demiurg, die een toevallige schepping is van Sophia, en die uit de hemel werd gegooid, en die over scheppingskracht beschikte.

De Demiurg had de geest in de materie gevangengezet, en de mens werd hier op Aarde een speelbal in een strijd tussen goed en kwaad. Gnosis, verlichting of ware kennis, kan de mensheid bevrijden van de gebondenheid aan de fysieke wereld en kan de geest verlossen. De ‘gekerstende’ gnostici geloofden dat Jezus uit de Ware God en de Heilige Geest voortkwam, in plaats van uit de Demiurg, en dat Hij in staat was om de Hogere God aan de mensheid te openbaren.

Verborgen manuscripten, tegen alle verwachtingen in herontdekt

Tot de baanbrekende ontdekking van de Nag Hammadi geschriften was het gnostische erfgoed in hoge mate uit de geschiedenis gewist. Voordien waren de belangrijkste bronnen van informatie over gnostici afkomstig van hun tegenstanders. Deze schrifturen vulden nauwelijks 50 pagina’s en bevatten vertekende en onnauwkeurige informatie.

Het wordt steeds meer ingezien dat gnostici een deel van de eerste christelijke theologische literatuur voortbrachten, een oeuvre dat veel groter was dan dat van de Katholieke Kerk. We hebben echter slechts fragmentarisch bewijs van hun geschiedenis en overtuigingen, en het is onmogelijk om een ​​volledig beeld te schetsen van de geschiedenis van gnosis.

In 1947 werd op de Westelijke Jordaanoever van de Dode Zee in Opper-Egypte, in de regio Nag Hammadi, door een lokale boer die op zoek was naar mest in een grot, een grote aarden pot met oude manuscripten ontdekt. Deze manuscripten waren in een crisistijd rond de 4e eeuw na Christus uit veiligheid verborgen.

Ze waren geschreven in het Koptisch, en vertaald naar originele documenten die teruggaan tot de 2^e/3^e eeuw. De moderne vertaling en de publicatie van de rollen werd pas rond 1977 voltooid. De ontdekking van de Nag Hammadi is een van de belangrijkste en meest uitgebreide vondsten van de laatste tijd, en ze zijn de beste bron van informatie over Gnostici die we momenteel bezitten.

De inhoud van de bibliotheek omvat veel Hermetische teksten, waaronder delen van het Corpus Hermeticum, evenals van vroeg-Christelijke apocriefe evangeliën, zoals het Evangelie van Thomas , het Evangelie van de Waarheid , het Geheime Boek van Johannes en het Evangelie van Filippus. Ze beschrijven uitspraken en verhalen over het leven van Jezus en de apostelen. Andere geschriften behandelen goddelijke vrouwelijke spirituele principes, mythologische teksten over schepping en verlossing, en commentaren op Gnostische thema’s.

“Jezus zag dat kinderen werden gezoogd. Hij zei tegen zijn discipelen: “Deze kinderen die gezoogd worden zijn degenen die het koninkrijk zullen binnen gaan.”

Thomas Evangelie, Nag Hammadi Codex

Oude wijsheid in onze Moderne Tijd

We leven in een tijd van geestelijke malaise, vooral in het westen. Excessief materialisme en consumentisme, stijging van het aantal geesteszieken en het verlies van gemeenschapsgevoel, zijn slechts enkele van de vele symptomen. Opbloei van spiritueel innerlijk leven en een Gnostische ‘kennis van het hart’ kunnen bijdragen aan de genezing van ons huidige onbehagen en onrust.

‘Nieuwe atheïsten’ geloven dat “religie niet alleen moet worden getolereerd, maar ook moet worden bestreden, bekritiseerd, en met rationele argumenten moet worden weerlegd, ongeacht waar de invloed ervan zich voordoet” (Simon Hooper). Ik vind dit discriminerend ten opzichte van het religieuze en culturele erfgoed in de geschiedenis van tal van volkeren. Vervolging en uitroeiing van de rijke gnostische literatuur door machthebbers zijn slechts enkele voorbeelden van de catastrofale verliezen van de kennis van culturen. Bovendien vergeet de moderne wetenschapper vaak dat religie en spiritualiteit  onmisbaar zijn geweest voor de ontwikkeling van de moderne chemie, de geneeskunde, filosofie en psychologie.

Je verdiepen in Gnosis is een reactie op het huidige atheïstische perspectief, en is slechts een klein hoofdstuk in mijn studie van oude spirituele tradities. De gnostische literatuur laat zowel de diversiteit van de spirituele ervaring zien als de hechte overeenkomsten met andere spirituele en mystieke tradities.

Dankzij mijn atheïstische leeftijdsgenoten heb ik mijn ambivalente agnosticisme achter me gelaten en kom ik uit de spirituele kast met een integrerend en tolerant uitzicht op wetenschap, religie en spiritualiteit. Ik zou zeggen dat ik nu een ‘altheist’ ben, iemand die in alles gelooft.

“In deze wereld zie je alles behalve jezelf. Maar daar (in de Geest), kijk je naar jezelf, en ben je wat je ziet.”

Evangelie van Filippus, Nag Hammadi Codex

Annie Webb

Annie Webb heeft een Bachelor of Science in milieuwetenschappen en een Master of Science, gespecialiseerd in entomologie. Ze heeft ook een Bachelor of Fine Arts en werkte voordat ze van loopbaan veranderde als grafisch ontwerper. Ze werkt momenteel in communicatie op het gebied van hernieuwbare energie.

Annie Webb publiceerde dit artikel op deze deze website  

leestip:  Meer informatie over Gnosis ook op Wikipedia 

Vertaling: Hansjelle Dijkstra

We leven in een tijd van geestelijke malaise, vooral in het westen. Excessief materialisme en consumentisme, stijging van het aantal geesteszieken en het verlies van gemeenschapsgevoel, zijn slechts enkele van de vele symptomen. Opbloei van spiritueel innerlijk leven en een Gnostische ‘kennis van het hart’ kunnen bijdragen aan de genezing van ons huidige onbehagen en onrust.