Qigong en de Weg van Tao door Ingrid van Leeuwen

Vind rust in beweging

Inleiding

In iedere boekwinkel vind je tegenwoordig het populaire boek van Francesc Miralles en Héctor García over Ikigai, het Japanse geheim voor een gelukkig leven.¹

Inmiddels zijn de meeste wetenschappers het erover eens: mensen floreren als zij een doel hebben in het leven, als zij zich in hun dagelijks leven bezig houden met iets waarvoor zij passie voelen en dat hen gelukkig maakt.

Een andere schrijver en wetenschapper die onderzoek heeft gedaan naar gelukservaringen, is Mihaly Csikszentmihalyi, die de term Flow gebruikt voor de ervaring die we hebben als we door iets zijn geboeid of werken aan iets dat onze belangstelling heeft, waardoor ons gevoel voor tijd lijkt te zijn verdwenen.²

Natuurlijk hoeft onze belangstelling niet bij uitstek uit te gaan naar een spiritueel doel. Het gaat er in de eerste plaats om dat het ons geluk en tevredenheid schenkt.

In dit essay wil ik een lans breken voor de beoefening van Qigong en De Weg van Tao, een pad van Transformatie.

Door het beoefenen van Qigong kun je een toestand van Flow bereiken en je kunt deze oefeningen tot op hoge leeftijd doen.

De Weg van Tao, een pad van Transformatie, brengt je in contact met je ware essentie, waardoor je eenheid met alle dingen kunt gaan ervaren.

Allereerst een korte uitleg over de twee onderwerpen die in deze essay aan bod komen, namelijk Qigong en de Weg van Tao.

Qigong is een holistisch systeem van meditatie en oefeningen die gericht zijn op zelfheling. Het is een oude, steeds verder uitgewerkte praktische benadering die helende houdingen, bewegingen, zelfmassage, ademhalingstechnieken en meditatie omvat. Qigong betekent letterlijk ‘werken met de levensenergie’ en is een geneeskundige traditie die haar oorsprong vindt in China.³

De Weg van Tao verwijst naar het proces van innerlijke alchemie, waarin de duale energie die laag van vibratie is, wordt verhoogd tot de oorspronkelijke éne energie en waarin het mannelijke yang en het vrouwelijke yin in ons tot een eenheid worden. Het is een weg waarop wij leren dat innerlijke rust en stilte ons tot grotere hoogten kan voeren dan het voortdurend najagen van verlangens.

Over dit proces zegt de Tao Teh King in vers 48 het volgende:⁴

Studeren behelst dagelijks iets bijleren.

Tao behelst dagelijks iets afleren.

Steeds minder doen,

Tot niet-doen is bereikt.

Waar handelend optreden ontbreekt,

Wordt niets ongedaan gelaten.

De wereld wordt geregeerd door de dingen op hun beloop te laten.

Zij kan niet worden geregeerd door tussenbeide te komen.

In de beschouwing die hieronder volgt, zal ik zowel de beoefening van Qigong en de Weg van Tao uitgebreider toelichten en beschrijven hoe de beoefening van Qigong kan leiden tot, of behulpzaam kan zijn bij, het gaan van een spirituele weg.

Als we onze eerste schreden zetten op het pad van bewustwording, gaan we ervaren dat twee dingen uitermate belangrijk blijken: het verkrijgen van zelfkennis en innerlijke rust.

In het dagelijks leven ervaren we misschien dat onze manier van reageren en ons functioneren ons regelmatig uit evenwicht brengt en dat dit zorgt voor stress. Door zelfonderzoek krijgen we inzicht in onze manier van handelen en kunnen we ervoor kiezen om in positieve zin te veranderen. We realiseren ons dat we negatieve, schadelijke emoties kunnen vermijden en daarmee stress in ons leven kunnen reduceren. De innerlijke rust die daardoor ontstaat, zorgt ervoor dat we de fluistering van de ziel kunnen vernemen. Ik gebruik hiervoor graag de metafoor van een meer. De turbulentie en onrust in ons leven veroorzaken golven en rimpelingen op het meer, waardoor we niet in staat zijn onszelf waar te nemen in de spiegeling van het wateroppervlak. Als onze geest vrij is van beroering, wordt deze als het oppervlak van een stil meer, een spiegel die de dingen weerkaatst zoals ze werkelijk zijn. Pas als we innerlijk tot rust komen, kunnen we schouwen wat in ons leeft, wat ons steunt of belemmert.

Voor het verkrijgen van zelfinzicht en innerlijke rust is Qigong bij uitstek geschikt.

Welke voordelen kunnen we ondervinden door de beoefening van Qigong?

• We leren in het Hier en Nu te zijn
• We komen tijdens de beoefening in een Flow
• Onze concentratie neemt toe en onze focus verdiept zich
• We komen in contact met ons lichaam en dit brengt ons bij ons gevoel
• We leren te aarden en stevig op onze benen te staan.
• We gaan ervaren waar onze grens ligt
• Door de confrontatie met onze grens kunnen we leren accepteren
• We verbinden ons tijdens het oefenen met de hemel en de aarde
• We worden ons bewust van dat wat in ons leeft en dit leidt tot zelfkennis
• We leren onze gedachten los te laten
• We keren ons naar binnen en dit kan ons in contact brengen met onze ware essentie

De grondslag van Qigong is song, ontspanning en rust. We gaan inzien dat het wellicht gezonder is om minder te doen, of niet te doen (Wu Wei). Door een geregelde beoefening van Qigong leren we een ontspannen, rustig middelpunt te vinden. Het wordt steeds gemakkelijker om naar die gewaarwording terug te keren als je overweldigd lijkt te worden door emoties of overspoeld door de veelheid van indrukken en/of eisen van het dagelijks leven. We hoeven alleen maar even bij onszelf na te gaan of we onze ademhaling nog in onze buik kunnen voelen en of we nog met onze beide voeten op de grond staan. Taoïsten noemen deze toestand Taiji. Taiji is het evenwichtspunt tussen yin en yang, het punt van stilte te midden van de veranderingen. Thoreau duidde deze toestand aan als ‘het observerende zelf’. Het aspect van het zelf dat niet wordt geraakt door de beroering van het leven en dat in moeilijke momenten toegankelijk is.

Ontspanning blijkt niet altijd even eenvoudig. Het vraagt om een lichamelijke en mentale transformatie. Spanning kan namelijk onbewust en chronisch zijn en eist dan voortdurend vitaliteit en Qi (levensenergie). Spierspanning kan ook van invloed zijn op het functioneren van onze inwendige organen, bijvoorbeeld de lever. Deze neemt een centrale plaats in, omdat zij de spanning en de spieren controleert en op deze wijze bijdraagt aan de verspreiding van Qi door het lichaam. Als het lichaam gespannen is, kan de lever niet optimaal functioneren en daardoor raakt het lichaam dan weer gespannen. De enige manier om uit die vicieuze cirkel te stappen is concentratie van de aandacht. Door ons bewust te worden van ons lichaam gaan we voelen wat er mis is. Als we dan onze aandacht bewust richten en onze beoefening voortzetten in overgave aan dat wat is, zonder weerstand, kan ontspanning plaats vinden. Het helpt niet om beter ons best te doen of harder en meer te oefenen. De enige manier waarop we ontspanning kunnen bereiken, is gewaarwording door aandacht en concentratie, en acceptatie van dat wat we op dat moment voelen en ervaren. Ontspannen betekent dat we loslaten en ons overgeven aan een wijsheid die de bewuste controle van de mens te boven gaat. 

Flow ervaren in de beweging en ‘excercising the soul’

David Dorian Ross beschrijft in zijn boek Exercising the Soul⁵ hoe hij tijdens de zachte vloeiende Qigong-bewegingen, die hij in zijn eerste Tai Chi les uitvoerde,  een toestand van Flow ervaart: ‘Occasionally, if we are lucky, we experience magical moments when we leap ahead of our personal evolutions and see ourselves as we could be. Csikzentmihalyi calls them ‘Flow States’. Something remarkable happens in these moments; growth, insight, or spiritual bliss. In my first Tai Chi class, I was dropped unexpectedly into one of these moments, catapulted by the simple movements of the routine and that experience changed my life forever’. Tijdens een dergelijke ervaring kun je een gevoel van eenheid en verbondenheid met het universum ervaren. Thomas Moore noemt dit ‘Ziel’, dat wat diepte en betekenis geeft aan ons leven. In principe zijn wij altijd verbonden met alles wat leeft. Door de hectiek en de eisen die het leven stelt, ervaren wij vaak een gevoel van afscheiding, van eenzaamheid en verlies van contact met onszelf en de wereld om ons heen.

Voor David Dorian Ross zijn de vloeiende bewegingen een manier om weer volledig in contact te komen met je authentieke zelf: ‘an excercise of the Soul even more than an excercise of the Body’. Volgens hem kunnen we in ons dagelijks leven steeds opnieuw het Universele principe ervaren dat we ofwel een stap richting ons evenwicht zetten, ofwel een stap daarvandaan bewegen. Hij beschrijft ook hoe we onszelf in de weg staan om heelheid te bereiken: ‘The main reason we all aren’t basking in the enlightened bliss of our Soul is that we get in our own way. We put on a legions of physical, emotional or intellectual blinders against the appreciation of our own perfect BodyMind. The simple movements nurture the BodyMind by creating conditions in which our internal blindfolds can slip, slide and fall off, and the Soul can be revealed.’

Religious Qigong for Enlightenment or Buddhahood

Religie en Qigong zijn van oudsher nauw met elkaar verbonden. In het boek The Root of Chinese Qigong⁶ wordt door Dr. Yang, Jwing-Ming beschreven hoe in China in het Taoïsme en Boeddhisme Qigong training werd gebruikt om verlichting of de Boeddhastaat te bereiken. Hij schrijft dat verschillende religies verschillende Qigong stijlen beoefenden, die ofwel moesten leiden tot levensverlening of tot verlichting. Het uitgangspunt is vergelijkbaar, maar de beoefening verschilt.

In de meeste religieuze tradities wordt de nadruk gelegd op het belang van meditatie en gebed (dat een vorm is van meditatie), omdat de mens voortdurend strijd voert tussen positieve en negatieve emoties en daden. Meditatie brengt onze gedachten tot rust en zorgt ervoor dat de Qi weer in balans wordt gebracht. We voelen ons daardoor evenwichtiger en zekerder van onszelf. Wanneer we innerlijke vrede ervaren, kan in ons de behoefte ontstaan om het lijden in deze wereld teniet te doen. De Chinese Boeddhisten en Taoïsten onderzochten het effect van Qigong in hun spirituele beoefening. Door de beoefening van Qigong kunnen zij een staat van verlichting bereiken.

De religieuze Qigong die voert naar deze Boeddhastaat of verlichting, is lange tijd geheim gehouden. In deze training wordt gezocht naar een weg die ons verlost van het menselijk lijden en het wiel van reïncarnatie (het steeds opnieuw op aarde worden geboren). De beoefenaars gaan ervan uit dat al het menselijk lijden wordt veroorzaakt door onze begeerten, emoties en onwetendheid. Als je daarin gevangen blijft, is het resultaat dat je steeds weer opnieuw na je dood terug keert naar de aarde om vervolgens weer opnieuw in lijden verstrikt te raken. Om uit deze cirkelgang te geraken, is het noodzakelijk je geest (mind) dusdanig te trainen dat je je emoties en begeerten kunt onderkennen en loslaten. Dan kun je na je dood het Hemels Koninkrijk binnengaan in een staat van Eeuwige Vrede.

Het valt niet mee om in ons hectische leven voldoende tijd vrij te maken voor deze training en daarom trokken deze beoefenaars van Qigong de bergen in of zochten elders de rust en stilte. Op dat niveau is het onderzoek naar de menselijke energie een spirituele wetenschap, die los staat van iedere vorm van religie.

Religieuze Qigong beoefenaars trainen dus hun interne Qi om hun geest (Shen) te voeden en te versterken, zodat hun geest in staat is de dood van het fysieke lichaam te overwinnen. Zij leiden de Qi naar het voorhoofd waar de geest zetelt, en verheffen deze tot een hogere staat van bewustzijn. Deze vorm van Qigong, waarbij het beenmerg rein wordt gehouden en het brein wordt gevoed om spirituele verlichting te bereiken, wordt beschouwd als de hoogste en moeilijkste vorm van Qigong.

Over de staat van zijn waarnaar David Dorian Ross en Dr. Yang, Jwing-Ming verwijzen, lezen wij het volgende in de onderstaande tekst van Wang Chong Yang, een taoïstisch leraar uit de 12^e eeuw.⁷

De oorspronkelijke natuur was er voordat wij werden geboren. Zij zal er zijn na ons sterven.

De oorspronkelijke natuur wordt ook wel de wetende geest genoemd. Zij wordt niet geboren en zal nooit sterven.

Iedereen bezit de oorspronkelijke natuur.

Wij zien haar niet, omdat zij dikwijls is verduisterd door hunkering, begeerte en slechte gedachten. Als wij dat wat onze oorspronkelijke natuur verbergt niet opzij vegen, verliezen we de verbinding met Vroegere Hemel en zijn we gedoemd tot ontelbare levens vol lijden.

Hoe sluit je je weer aan bij Vroegere Hemel? Vroegere Hemel moet je ervaren in de geest van de Tao. Als je probeert om Vroegere Hemel met je ego te begrijpen, vind je hem nooit.

Vroegere Hemel en de oorspronkelijke natuur liggen vlak voor ons. We kunnen ze niet zien omdat het ego een barrière heeft opgericht. Als we het ego kunnen opheffen, zal de oorspronkelijke natuur, of het hart van de Tao, verschijnen.

Als het hart van de Tao verschijnt, verschijnt Vroegere Hemel.

Naarmate we meer inzicht verkrijgen in onszelf en in onze emoties, kan er steeds meer innerlijke rust ontstaan en kunnen we een bepaalde openheid gaan ervaren. We kunnen een verlangen gaan voelen naar meer verdieping. Dat verlangen kan uitmonden in de keuze voor het loslaten van ons ego, onze toewijding aan iets dat groter is dan onszelf, aan iets universeels. Het kan ons op het pad brengen van eenwording, dat ook wel de Weg van Tao wordt genoemd. 

De Weg van Tao, innerlijke alchemie

Innerlijke alchemie is het oplossen van iedere vorm van afgescheiden zijn. De beoefenaar wordt hierdoor als een kleine vonk van een immens groot vuur. Hij straalt het licht en de warmte hiervan spontaan weer uit. Dat verandert niet alleen zijn eigen leven, maar werkt ook uit in de gehele tijdelijke wereld. Deze wordt erdoor verwarmd, verlicht en transformeert in zekere mate mee. De innerlijke alchemist gaat zijn weg dan ook nooit voor zichzelf alleen. 

Tao en Teh

De mens is van oorsprong zowel vrouwelijk als mannelijk, zowel yin als yang. Als we de weg van transformatie, van innerlijke alchemie willen gaan, is het onze opdracht om het vrouwelijke en het mannelijke in onszelf te verenigen. Dit doen wij door ons leven te richten op het Ene, dat Lao Tse ‘Tao’ noemt. Tao leer je niet kennen door veel te weten of te lezen. Tao kan alleen worden gekend door een weg te gaan van niet-ik, van ego-loos handelen, van wu wei. Tao kunnen wij niet waarnemen, maar de kracht, de werking die van Tao uitgaat, de Teh is te ervaren. De Teh is de openbaring van Tao. Tao en Teh zijn nauw met elkaar verbonden. Beide maken geen deel uit van onze wereld. Om toch een beeld hiervan te krijgen, zouden we kunnen zeggen dat Tao en Teh te zien zijn als de zon en haar straling. Beide zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden: zonder zon geen straling, maar de straling is alleen mogelijk zolang de zon bestaat.

Tao en Teh waren er al voor dit universum ontstond en zullen er nog altijd zijn als dit universum ophoudt te bestaan. Tao en Teh nemen geen deel aan enige vorm van tijd of ruimte. Hoewel Tao niet de schepper van het universum is, blijft het er wel mee verbonden. De Teh is de werking van Tao in al het bestaande, zij biedt aan alles de mogelijkheid om zich op eigen wijze te kunnen ontplooien. Tao is als onsterfelijke kern ‘in het midden’ van al het geschapene aanwezig, maar is tegelijkertijd alom- en altijd tegenwoordig. De stroom van Teh heeft twee richtingen. In haar werking als uitgaande energie helpt de Teh de mens om zich te ontplooien gedurende het tijdelijke leven dat hem of haar is toebedeeld. In haar werking als ingaande energie ‘roept’ de Teh de mens op om zijn leven in dienst te stellen aan ‘het midden’, aan Tao.

Terugkeren tot de simpele staat van een kind is een metafoor voor een volwassen taoïstische levenshouding van eenvoud en oprechtheid; het leven zonder bijbedoelingen leven. De ‘altijddurende deugd’ van de Teh zal de zoeker naar Tao dan blijvend steunen en begeleiden. De zoeker naar Tao wordt een leerling van Tao als hij zich niet langer op eigenbelang richt, maar zich in dienst stelt van Tao. Het wordt ‘de Gouden Weg’ genoemd, omdat de liefdekracht in het hart het werk verricht. De weg van Tao gaan betekent alles opgeven, zelfs het willen gaan van deze weg! Een volgeling van Tao blijft een gewoon mens, die niet volmaakt is en dat ook nooit zal worden. Hij blijft echter op het pad van overgave en deugd en bewandelt de weg van het midden. Daarop leert hij voortdurend in evenwicht te staan.

Conclusie

Als je dus op zoek bent naar een levensvervulling die jou geluk schenkt, is Qigong een goede keuze. Je kunt dit op ieder niveau beoefenen. Misschien spreken jou de vloeiende bewegingen aan, waarmee je jouw lichaam soepel houdt en je spieren en pezen traint. Of wil je de flow ervaren die spontaan kan ontstaan tijdens het aandachtig uitvoeren van de bewegingen. En wellicht ervaar je geestelijk en lichamelijk meer stabiliteit, waardoor je je in het dagelijks leven steviger en rustiger voelt. Meer verdieping nog kun je vinden als je besluit je leven te wijden aan de Weg van Tao, de Weg van Transformatie. Wat je ook kiest: met Qigong zet je een stap naar meer vervulling in je leven! Welke weg kies jij?

Ingrid van Leeuwen

Literatuurlijst: 

1. Francesc Miralles, Héctor García, Ikigai, Het Japanse geheim voor een lang en gelukkig leven, Meulenhoff Boekerij bv. Amsterdam, 2017
2. Mihaly Csikszentmihalyi, Flow: psychologie van de optimale ervaring, Boom Uitgevers, Amsterdam, 2008
3. Kenneth S. Cohen, Handboek Qigong, Servire Uitgevers bv. Utrecht, 1998
4. Tau-te tjing, Lau Tse, Servire, Katwijk, 1994
5. David-Dorian Ross, Exercising the Soul, Title Books, 1957
6. Yang, Jwing-Ming, The Root of Chinese Qigong, YMAA Publication Center, Wolfeboro, 1997
7. Eva Wong, Zeven zoekers naar de Tao, pg.62, Ankh-Hermes, Utrecht, 1993
8. De wijsheid van het grondeloze TAO, leven wat niet gezegd kan worden. Symposion Reeks, Rozekruis Pers, Haarlem, 2013
9. Elly Nooyen, Hart voor Tao, Rozekruis Pers, Haarlem, 2013

• Elly Nooyen, Weg in Tao, Rozekruis Pers, Haarlem, 2019
• Erich & Leo Kaniok, Het geluk van TAO, verhalen en parabels uit China, Asoka bv, Rotterdam, 2008
• Kristofer Schipper, Zhuang Zi, de volledige geschriften, Augustus, Amsterdam-Antwerpen, 2014

Noot van de schrijfster: ik heb voor de leesbaarheid van dit essay de vrijheid genomen één vorm aan te houden voor de spelling van de vertaling van de Chinese begrippen. In de literatuur die ik voor dit essay heb geraadpleegd, werden deze begrippen op diverse manieren gespeld.