Stap uit de dramadriehoek door Divyam Kranenburg

Wie ben je het vaakst: redder, dader of slachtoffer? ‘Jij ziet nooit wat ik allemaal voor je doe’, of: ‘hou op met dat gezeur!’ Voorbeelden van interacties tussen mensen waarbij het contact stroef, zo niet gespannen gaat. Reden: de betrokkenen zitten in de reddersdriehoek, ook wel dramadriehoek geheten.

Zolang een stel vanuit de innerlijke volwassene contact maakt met elkaar, kunnen ze communiceren zonder al te veel problemen. Maar op het moment dat één van de partners vanuit een ouder- of kindrol gaat communiceren en reageren, lopen beiden het gevaar in de dynamiek van de redders- of dramadriehoek terecht te komen. Dit is een vicieuze cirkel waar ze soms maar moeilijk bewustzijn over krijgen.
De theorie van de driehoek gaat uit van een drietal rollen: redder, dader en slachtoffer. De redder is degene die de ander altijd tot hulp zal zijn, de dader heeft de macht en maakt ruzie, en het slachtoffer is hulpeloos, er is hem onrecht aangedaan of iets overkomen.
Het werkt als volgt. Bijvoorbeeld een vrouw probeert haar partner gelukkig te maken. Ze maakt lekker eten, ze doet haar best om zijn leven zo aangenaam mogelijk te maken. Echter, hij wordt er niet blij van. Zij heeft het gevoel dat hij niet ziet wat ze allemaal voor hem doet. Uiteindelijk heeft ze er genoeg van; ze maakt een fikse ruzie, ze wordt boos en ze gaat haar partner bekritiseren en eisen stellen. Als dit niet werkt of als haar partner met woede of argwaan reageert, schiet ze in een andere rol – die van het slachtoffer. Ze wordt immers nooit gezien in wat ze doet, ze meende het toch zo goed… altijd werkt ze zich rot en ze krijgt er niks voor terug. Tranen, ze voelt zich onbekwaam en minderwaardig. Totdat ze inziet dat dit niet werkt of niet klopt. Dan verandert ze haar houding weer en zal ze weer aardig en verzorgend worden, ze gaat haar partner weer ‘redden’, dus van alles doen om hem weer gelukkig te maken. Zodat ze daarna weer boos kan worden, want tenslotte zal hij het nog steeds niet zien, dus wordt haar onrecht aangedaan en vervolgens kan ze weer in het slachtoffer terecht komen.
Dit is een cirkel waar mensen zonder bewustzijn hierover niet uitkomen, hiermee kunnen ze eeuwig doorgaan. Dit gedrag kan in elke relatie spelen, dus niet alleen met een geliefde, maar ook op het werk of met vrienden. Het is een manier van in het leven staan.

Drie rollen

De driehoek kunnen we vanaf alle hoeken bekijken.

Redder Sommigen zijn de rol van redder of verzorgende ouder aan gaan nemen. Je hebt dan sterk de neiging om anderen te helpen. In deze reddersrol geef en help je ongevraagd, je zal onmiddellijk te hulp snellen als je denkt dat je nodig bent, je geeft voeding en veiligheid. Je maakt de ander afhankelijk van jouw hulp. Je maakt van de ander een slachtoffer. Je bent bemoederend en belerend, denkt en beslist voor de ander en vult in wat die ander nodig heeft. Omdat het niet iets is dat werkelijk uit jouzelf komt, maar een oude overlevingsstrategie is, wil je er iets voor terug. Als je dat niet krijgt, word je boos. Je kunt dan van voedende, steunende en helpende persoon veranderen in een kritische ouder, een dader  – vol verwijten, woede en beschuldigingen, die je partner tot slachtoffer maakt.

Dader In de daderrol gedraag je je boos, kritisch en verwijtend. Je wijst met een beschuldigende vinger en zadelt de ander op met schuldgevoelens. Je zegt dingen zoals: ‘Jij doet ook nooit iets goed, jij weet ook niks, etc.’ Het is altijd de schuld van de ander. Je stelt alleen de ander verantwoordelijk voor wat er in jullie relatie gebeurt. Jij weet alles beter en bent daar heel tevreden over. Je hebt de macht en valt anderen lastig met jouw overtuigingen. Ook kan je in deze rol elke vorm van intimiteit afhouden. Als je partner dat uiteindelijk niet pikt en daar boos over wordt kan er een rolwisseling optreden – jij wordt het slachtoffer en de partner wordt nu de dader, of verandert in de redder om de ander zich weer gelukkig te laten voelen.

Slachtoffer Een slachtoffer identificeert zich met lijden, ziekte en ongeluk. Het zal nooit goed gaan, er zal altijd iets zijn dat je weerhoudt om gelukkig te zijn. Je beschouwt jezelf als minderwaardig en niet oké. Iets of iemand anders is altijd de oorzaak van jouw problemen. Er is je iets aangedaan of overkomen, het was in ieder geval niet jouw schuld, jij doet altijd erg je best. Je bent geïdentificeerd met het onmachtige kind. Een slachtoffer heeft een dader nodig, iemand die je kwaad doet, of een redder, want je kan niet bestaan zonder iemand die belangstelling heeft voor jouw lijden. Als je in de slachtofferrol zit, wil je tenslotte aandacht. Als je partner die rol gaat spelen zit je goed. Het slachtoffer vertoont passief gedrag, is afwachtend, kruipt weg in een hoekje. Je kan het niet, durft niet, snapt het niet etc.

In deze rol hoef je niet na te denken, hoef je ook niet zelf te kiezen, want je hebt zelf geen verantwoordelijkheid voor jouw gedrag. Deze wordt immers gedragen door de redder of de dader.

Als slachtoffer heb je onbewust macht over anderen. Jij bepaalt hun posities en kan ervan genieten dat anderen hun best voor je doen en/of jou verzorgen. Op deze manier krijg je aandacht en genegenheid, totdat het spel niet meer gespeeld kan worden door de reactie van je partner of door eigen boosheid. Dan zal je van rol wisselen door zelf dader of redder te worden.

Eruit stappen

De enige manier om hieruit te stappen is door je bewust te worden van het feit dat je hier in vastzit. Om eruit te komen is het belangrijk te zien dat ieder in de eerste plaats verantwoordelijkheid neemt voor zichzelf en zijn of haar gevoelens. Want het kan ook anders. Het is een spel en voor een spel zijn spelers nodig. Als één van de partners niet meer meespeelt, stopt het spel. Als deze zijn werkelijke gevoelens toont, eerlijk vraagt om wat hij nodig heeft of zijn primaire gevoelens tot uiting brengt, vanuit zijn volwassene, dan kan hij eruit stappen.
De redder kan eerst informeren of iemand iets nodig heeft, in plaats van direct te geven. Hierdoor geef je de ander geen kans om voor zichzelf te zorgen. Door direct te geven, laat je je als een ‘zorgende ouder’ de driehoek inzuigen en vanaf dat moment draai je mee in de verschillende rollen.
De dader kan rustig in een ik-vorm aangeven wat hem raakt of dwars zit, zonder direct in een verwijtende toon te communiceren. Door vanuit de volwassene te reageren, roep je bij de ander ook een volwassen reactie op.
Het slachtoffer kan duidelijk om hulp vragen en aangeven wat hij nodig heeft. Vanuit de volwassene zou je bijvoorbeeld kunnen benoemen dat je het jammer vindt, dat wat je voor de ander deed niet heeft geholpen. Dat voelt heel anders en roept een andere reactie bij de ander op.
De volgende oefening kun je alleen doen, maar ook samen met je partner. Het kan heel humoristisch zijn, als je het spel dat jullie spelen vergroot. Het is leuk om te zien wat je vaak op die momenten doet, je zult je herkennen in een van de posities. Humor doorbreekt het serieuze spel. En als je dit eenmaal weet, kun je het anders gaan doen.

Uit: ‘Ik zie je, relatie in beweging’, Omkar Dingjan en Divyam Kranenburg. www.aumm.nl.

Door Divyam Kranenburg