Er is nogal wat aan de hand in de wereld. Op het journaal zien we de gruwelijke burgeroorlogen in Syrië, Zuid-Soedan en Afghanistan langskomen, natuurrampen (al dan niet als gevolg van de klimaatverandering), terroristische aanslagen, milieurampen en verkeersongelukken met vele doden. De paradox is dat we bang zijn voor de dood, maar dat een gebeurtenis pas op het journaal komt als er minstens een paar doden bij zijn gevallen. We gruwen ervan, maar we willen het wel zien en horen. Op de camping in Frankrijk hebben we geen tv, maar daar kunnen we altijd nog terugvallen op een spannende detective over een moordenaar die de dood een handje helpt.
Om onze fascinatie voor ellende, pijn en dood een beetje te compenseren, gaan we er op gezette tijden met zijn allen de strijd mee aan. Op bescheiden wijze, dat wel. We maken een bedrag over op een gironummer of gooien een duit in een collectebus. Toen er deze week een collectant aanbelde voor een donatie, stond ik een tijdje te aarzelen. Het was een gênant moment. De collectant keek me vriendelijk en hoopvol aan, maar ik kwam niet in beweging. De intentie om te geven was er (althans, die kwam als gedachte langs), maar er gebeurde niets. Eigenlijk had ik willen zeggen: ‘Ik wacht op een impuls om te geven, maar die komt niet.’ Zo’n uitspraak valt echter zo buiten de sociaal aanvaarde kaders dat hij hoogstwaarschijnlijk niet of verkeerd begrepen zou worden. De collectant zou denken dat hij met een malloot van doen had. Uiteindelijk schudde ik ‘nee’ met mijn hoofd terwijl ik er een schuldig gezicht bij trok. Teleurgesteld draaide de collectant zich om en ging hij op weg naar de buren.
Ramesh Balsekar, de Indiase spirituele leraar, raadde zijn leerlingen aan om in de omgang met anderen gewoon te doen alsof de vrije wil bestaat, maar tegelijkertijd beter te weten. Hij illustreerde dat keer op keer aan de hand van een uitspraak van Boeddha: “Gebeurtenissen vinden plaats, handelingen worden uitgevoerd, maar er ligt geen individuele doener aan ten grondslag.”
Onze zogenaamde vrije wil is nooit iets anders dan de wil van God. Om dat te zien hoef je noch gelovig te zijn, noch aan een hedendaagse universiteit gestudeerd te hebben. Bijna tweeduizend jaar geleden schreef de Romeinse keizer Marcus Aurelius al: “Alles wat harmonie is voor u, o Universum, is ook in harmonie met mij. Niets wat op het juiste moment komt voor u, is te vroeg of te laat voor mij. Alles is vrucht voor mij wat uw seizoenen voortbrengen, o Natuur. Alle dingen komen uit u voort, kennen hun bestaan in u, en keren terug tot u.”
Maar de christelijke mysticus Meester Eckhart voegde daar nog een essentieel inzicht aan toe: “Zolang jullie nog de wil hebben”, schreef hij in Over de armoede van geest, “om de wil van God te vervullen, en ergens nog iets te begeren – al is het de eeuwigheid, al is het God – zijn jullie niet werkelijk arm.” Armoede van geest betekende voor Eckhart werkelijk vrij zijn van ieder verlangen en zo bewust samenvallen met de wil van God. Het betekende voor hem ook zuiver van geest zijn, vrij van het ego dat claimt over vrije wil te beschikken.
Maar of dat gezien en begrepen wordt of niet, maakt voor de wil van God niets uit. Alles wat gebeurt is de wil van God. Dat is wat mij betreft bij wijze van spreken. Je zou evengoed kunnen zeggen dat alles spontaan gebeurt zonder dat daar een intentie, plan of logica achter zit, en zonder dat er iets of iemand is die het laat gebeuren, en dat maakt ons volkomen vrij om te doen wat we doen. We lijden niet door de dingen die gebeuren, maar door de angst, twijfel en zorgen die het denken er aan vasthangt. “Als je loopt”, zei zenmeester Unmon tegen zijn leerlingen, “loop dan alleen maar. Als je zit, zit dan alleen maar. Wat je ook doet, wiebel niet.”
Twijfel niet, maar doe, is wat Unmon tegen zijn leerlingen zegt. Doe wat je hart je ingeeft, ongeacht de mening van anderen, ongeacht je eigen mening, je twijfels en zorgen, ongeacht het resultaat. Leef en kijk niet om. Probeer de wereld te verbeteren, probeer iets te doen aan oorlog en geweld, of blijf thuis zitten en lees een boek. Geef de collectant een donatie, of knik nee en doe de deur dicht. Leef naar de wil van God, dat wil zeggen, zie dat de dingen niet door jou gebeuren, dat ze doelloos en onpersoonlijk zijn, en accepteer hoe ze gaan, ook al was het niet wat je voor ogen had. Dat is wat de zesde zen-patriarch in lang vervlogen tijden aan zijn leerlingen meegaf toen hij beschreef wat je van de verlichte mens kunt verwachten:
Kalm en verheven staat hij boven rechtvaardigheid;
nobel en onbewogen doet hij niemand kwaad;
vredig en rustig ziet en hoort hij niets;
evenwichtig en gebalanceerd verblijft zijn geest nergens.