De Deuren Openen naar Onze Ware Aard
Dualistische begrippen, zoals geboorte en dood, zijn en niet-zijn, gelijkheid en anders zijn, komen en gaan, vormen de basis van alle gemoedstoestanden. Mediteren op de drie deuren van bevrijding helpt ons om deze begrippen overboord te gooien. De drie deuren van bevrijding, die in elke boeddhistische traditie worden onderwezen, zijn leegte, tekenloosheid en doelloosheid. Het overdenken van deze drie diepgaande waarheden kan ons helpen om ons te bevrijden van angst en lijden. Ze zijn onze deuren naar vrijheid.
Door aandachtig en geconcentreerd te leven, zien we een diepere werkelijkheid en kunnen we getuige zijn van de vergankelijkheid van het leven zonder angst, boosheid of wanhoop. Nirvana is geen plaats om naartoe te gaan. Het is niet iets dat we in de toekomst proberen te bereiken. Nirvana is op dit moment voor ons direct beschikbaar. Leegte, tekenloosheid en doelloosheid worden de drie deuren van bevrijding genoemd, want als we er op mediteren, zullen ze ons bevrijden van allerlei vormen van onderscheidend denken, zodat we onze ware aard kunnen realiseren.
Geen Zelf: De Perfecte Communicatie
De eerste deur naar bevrijding is leegte. Leegte is geen filosofie; het is een beschrijving van de werkelijkheid. Stel dat je twee glazen hebt, één met thee en één zonder thee. Je zou het glas zonder thee kunnen omschrijven als leeg, maar leeg waarvan? Het glas bevat geen thee, maar het zit wel vol lucht. En het glas zelf bestaat nog steeds, of het nu thee bevat of niet. Leegte betekent niet niet-zijn. Er is een groot verschil tussen leegte en niet-bestaan. Om leeg te zijn, moet je er zijn.
Leegte is altijd de leegte van iets, net zoals bewustzijn altijd het bewustzijn van iets is. Als we naar een prachtige chrysant in een vaas kijken, zien we dat alles in de kosmos in die bloem aanwezig is – wolken, zonneschijn, aarde, mineralen, ruimte en tijd. De bloem kan niet alleen bestaan. Het glas, de bloem, alles in ons en om ons heen, en wijzelf, zijn maar van één ding leeg: een afgescheiden onafhankelijk bestaan.
De eenvoudigste beschrijving van leegte in de boeddhistische leringen wordt uitgedrukt deze zin: Dit is omdat het is. Een bloem kan niet alleen bestaan. Zijn kan alleen betekenen: inter-zijn. Op zichzelf bestaan is onmogelijk. Al het andere is aanwezig in de bloem; het enige waarvan de bloem leeg is, is van zichzelf.
Leegte, tekenloosheid en doelloosheid kunnen ons in contact brengen met onze ware aard.
Als we op deze manier kijken, beginnen we te zien dat alles leegte heeft. Soms wordt die aard van leegte niet-zelf genoemd. Maar maak je geen zorgen, niet-zelf betekent niet dat je er niet bent. Net zoals het glas dat leeg is van thee nog steeds bestaat, besta jij ook nog steeds, zelfs zonder een apart zelf.
Als we naar een actie kijken, geloven we dat er een aparte initiator achter moet zitten. De wind waait, maar er is echt geen blazer. Er is alleen de wind, en als hij niet waait, is er helemaal geen wind.
Als we een gedachte hebben, kunnen we geloven dat er een denker bestaat die los staat van de gedachte. Omdat we geen blazer buiten de wind kunnen vinden, noch een regenbui buiten de regen, is er op dezelfde manier geen denker die buiten een gedachte bestaat. Als we iets denken, zijn we die gedachten. Wij en onze gedachten zijn niet gescheiden. Als we iets zeggen, zijn wij die woorden; er is geen spreker buiten de woorden. Als we iets doen, zijn wij onze actie. Er is geen activator buiten de actie.
Er is een vers dat soms gereciteerd wordt voordat gebogen wordt voor een standbeeld van de Boeddha:
Degene die buigt
en degene voor wie gebogen wordt
zijn beide van nature leeg.
Daarom is de communicatie tussen ons
onuitsprekelijk perfect.
Een boeddha bestaat uitsluitend uit niet-boeddha-elementen, net zoals ik alleen ben gemaakt van niet-ik-elementen. Als je de niet-ik-elementen van mij verwijdert – de zon, het vuil, het afval, de mineralen, het water, mijn ouders en mijn samenleving – is er geen mij meer. Als je de niet-boeddha-elementen van een boeddha verwijdert, blijft er geen boeddha over. De communicatie is perfect als we kunnen begrijpen dat degene die buigt en degene voor wie gebogen wordt allebei leeg zijn. Dit is meditatie.
Als we naar een kind kijken, kunnen we zien dat we volledig aanwezig zijn in elke cel van dat kind. Als we niet kunnen begrijpen hoe dat kind zich mogelijk op een bepaalde manier zou kunnen gedragen, helpt het om te beseffen dat het kind geen apart zelf heeft. De ouders en voorouders van een kind zitten in hem. Als hij loopt en praat, lopen en praten zij ook. Als we de mensen om ons heen vanuit dit inzicht kunnen zien, in plaats van met woede en gehechtheid, genieten we van de vrucht van de contemplatie over leegte.
De ouders en voorouders van een kind zitten in hem.
Geen Vorm: De Prachtige Reis van Tekenloosheid
De tweede deur van bevrijding is tekenloosheid. Een teken markeert het uiterlijk van iets, zijn vorm. We herkennen dingen op basis van hun teken, maar we worden vaak voor de gek gehouden door de uiterlijke vorm van dingen. De Boeddha zei: “Waar een teken is, is misleiding.”
Als we bijvoorbeeld naar de lucht kijken, zien we een bepaalde wolk. Maar als we lang genoeg kijken, lijkt het alsof de wolk waarnaar we kijken verdwijnt. De wolk is regen, mist of sneeuw geworden en we herkennen hem niet meer. Als je gehecht bent geraakt aan die wolk, denk je misschien: “Oh, mijn geliefde wolk, waar ben je nu? Ik mis je. Je bent overgegaan van zijn naar niet-zijn. Ik kan je niet meer zien.” Misschien kijk je niet zo naar een wolk, maar dit is zeker hoe je je voelt als je iemand verliest die dicht bij je staat. Gisteren leefde je geliefde nog. Nu lijkt het erop dat hij is overgegaan naar niet-zijn.
Maar in feite is onze wolk er nog steeds, want het is onmogelijk dat een wolk doodgaat. Hij kan sneeuw, hagel of regen worden, maar hij wordt niet niets. Het is onmogelijk om van zijn in niet-zijn over te gaan. Je geliefde is daar nog ergens. Als je de wijsheid van tekenloosheid bezit, kun je je geliefde nog steeds herkennen in haar nieuwe vormen.
Stel je voor dat ik wat thee uit een theepot in een leeg glas giet. Als ik de thee drink, verandert deze van vorm. Als ik kort nadat ik die thee heb gedronken een lezing geef, zal de lezing een beetje thee bevatten. De thee zit dus niet alleen in de pot. Het heeft een reis gemaakt. Het reist en heeft vele vormen.
Dit geldt ook voor ons. We zijn niet alleen het lichaam, de gedachten en gevoelens die we nu hebben. Elke gedachte, elk woord en elke handeling die we voortbrengen gaat door nadat ons lichaam uiteen is gevallen. We hoeven ons er geen zorgen over te maken dat we ooit niet meer bestaan. Onze vormen veranderen, maar er gaat niets verloren. Of de wolk nu de vorm heeft van een wolk, de regen, de rivier of de thee, hij vervolgt zijn prachtige reis.
Geen Doel: Het Geluk van Doelloosheid
De derde deur van bevrijding is doelloosheid. Doelloosheid betekent dat je niets voor je neerzet als het doel van je streven. Wat je zoekt, is niet buiten je; het is er al. Je bent al wat je wilt worden. Door je te concentreren op doelloosheid, wordt je verlangen, en je zucht naar iets in de toekomst losgelaten.
Of de wolk de vorm heeft van een wolk, de regen of de thee, hij vervolgt zijn reis.
Je zou je hele leven kunnen rennen in plaats van je leven te leven. Misschien ren je naar geluk, liefde, romantiek, succes of verlichting. Concentreren op doelloosheid bestaat uit het achterwege laten van het onderwerp van je streven, je doel. Als je nirvana najaagt, zou je moeten weten dat nirvana al in jezelf en in al het andere aanwezig is. Als je de Boeddha achterna rent, wees je er dan van bewust dat de Boeddha al in jou is. Als je geluk zoekt, wees je ervan bewust dat geluk beschikbaar is in het hier en nu.
Dit inzicht helpt je om te stoppen met rennen. Alleen als je stopt met rennen, kan je de vervulling en het geluk krijgen waar je naar op zoek was. Een golf hoeft niet op zoek te gaan naar water. Het is water in het hier en nu. Een ceder heeft geen enkele wens om een den, een cipres of zelfs een vogel te zijn. Hij is een prachtige manifestatie van de kosmos zoals hij is. Jij bent de manifestatie van de kosmos. Je bent geweldig zoals je bent.
We hebben geleerd te denken dat als we doelloos zijn, we nergens terecht zullen komen. Maar waar zijn we naar op weg? We denken dat we zijn geboren en dat we iets moeten bereiken voordat we sterven. Stel dat we een lijn trekken van links naar rechts, die het tijdsverloop weergeeft. We kiezen één punt – noem het punt B – en we noemen dat punt geboorte. Op dit moment wordt iemand geboren. We maken een geboorteakte voor deze baby, denkend dat die persoon bestaat vanaf punt B. Maar in feite was het kind er al. Zelfs vóór het moment van conceptie bestonden de zaden van het kind in andere vormen. Punt B is een moment van vervolg. Er is geen begin.
We denken dat er een moment komt waarop we ophouden te bestaan. Op de denkbeeldige lijn die we hebben getrokken, noemen we dat het punt D, de dood. We geloven dat we bij de geboorte van niet-zijn naar het bestaan zijn overgegaan, en we geloven dat we bij de dood weer zullen overgaan naar niet-zijn. Als we diep naar onze begrippen over zijn en niet-zijn kijken, en ons bewust zijn van de leegte en tekenloosheid van alle dingen, raken we de realiteit van de geboorteloze en onsterfelijke aard van alle dingen aan.
Als we door de deuren van bevrijding gaan, doven we alle begrippen uit. Angst is niet meer nodig. Als de golf weet hoe hij in het water moet rusten, gaat hij graag omhoog en gaat hij graag naar beneden. Hij is niet bang om te zijn en niet te zijn. Hij is niet bang om te komen en te gaan. Hij is in staat om in zichzelf de oceaan aan te raken. De drie deuren van bevrijding herinneren ons eraan dat we niet anders zijn dan de golf: leeg, tekenloos en in staat om op elk moment het ultieme in ons aan te raken.
Vertaling: Hansjelle Dijkstra