Niet-weten gaat vooraf aan weten, en weten is onbestendig, want veranderlijk.

Alle weten, kennis dus, moet ergens op berusten, maar zoals al in de Zhuang Zi wordt betoogd is datgene waar onze kennis op berust zeer onbestendig. Dat is logisch: kennis berust op ervaring, ervaring berust op de Stroom, de Stroom is per definitie veranderlijk, en kennis verandert dus mee.

Voor wie verlangt de Weg te gaan is het belangrijk om de voorlopigheid van alle kennis te beseffen. Te zeker weten doet de Dao direct uit het oog verliezen. Vandaar de uitspraak van Lao Zi in de Dao De Jing:

Weten dat je niet weet, dat is het hoogste.
Dit niet weten is een kwaal.

Keer op keer botsen met de werkelijkheid is een gevolg van deze kwaal, van dingen menen te weten, en dan merken dat ze zo niet zijn. Heel jonge peuters botsen niet met de werkelijkheid, maar ervaren die zoals die is: vol verrassingen, waarvan sommige prettig zijn en andere niet. Ze verwerven wel kennis, maar voor hen is die nog voorlopig. Het verdriet van niet uitgekomen verwachtingen maken ze al mee, maar erg lang duurt het niet.

De voorlopigheid van kennis beseffen is op zichzelf niet zo moeilijk. Maar wonderlijk genoeg kunnen we dat ook zomaar weer vergeten als er spanning ontstaat, bijvoorbeeld bij conflicten of wanneer er sprake is van druk. Als we de onzekerheid van ons weten zijn vergeten, staan verwachtingen, meningen en overtuigingen vaak zo zeer op de voorgrond dat van de openheid en benieuwdheid die bij het niet-weten horen, geen sprake meer kan zijn. Dan worden we bepaald door afkeer en begeerte, die samenhangen met bepaalde opvattingen over onszelf en de wereld, over wat onmisbaar is, wat wenselijk is, en wat niet. En als zaken dan niet naar wens verlopen, volgen hardnekkige emoties als teleurstelling, wrok en haat. Of verveling en uitgeblustheid, omdat we ‘alles al weten, alles al wel hebben meegemaakt’.

De moeilijkheid is dat we nogal wat overtuigingen en beelden hebben over onszelf en de wereld waar we ons totaal onbewust van zijn. En het is de ongeldigheid van juist dat onbewuste ‘weten’ dat spanningen veroorzaakt en ons doet botsen met de werkelijkheid. Het onbewuste weten is de kwaal die Lao Zi bedoelde. En er zijn maar heel weinig mensen die nooit meer last hebben van die kwaal……

Het genezen van deze kwaal is wat de veel latere volgelingen van Lao Zi, de innerlijke alchemisten, voor ogen stond bij het beschrijven van hun praktijk van ‘het stookproces’. En dat begint met neutraal worden: geen voorkeur, geen mening of beeld over wat iets zou moeten zijn of worden. Dat is de voorwaarde om zicht te krijgen op datgene wat van binnen niet neutraal is en het anders wenst dan het is, op de beelden en opvattingen die het niet-weten verduisteren.

Het resultaat van het alchemistische stookproces is het elixer. Wat dat is kan niet in woorden worden uitgedrukt, maar vanuit het standpunt van kennis vertoont het zich als ‘niet-weten’, dat onveranderlijk is en ons daarmee naar het gebied van onsterfelijkheid voert….

Wat weet jij?

Alles gaat vanzelf, en toch
is het lastig,
je struikelt
moet na het vallen
telkens weer gaan staan.

Omdat jij een peuter bent
ga je met je schrammen en je builen
als je klaar bent met het huilen
gauw weer verder om te spelen
en is vallen weer vergeten,

Van alles weet je niets:
noch van buiten, noch van binnen.
Wat komt of gaat, of blijven zal,
jij weet het niet:
de tijd moet nog beginnen

Wat valt er dan te weten
buiten ja en nee en au?
Dat iets weten eigenlijk spel is,
en niet weten eigenlijk echt is,
zou jij nooit hoeven vergeten.

Hoera, ik ben een peuter!
Ik hoef nog niet naar school,
zolang ik niet vergeten ben
dat iets weten niet echt waar is
en niet weten juist weer wel.

Waar wij niet weten

In het Rijk van het Niet-Weten
is alles open, alles kalm,
want de tijdstroom heeft vrij baan.
Of ze rustig kabbelend voort stroomt
of met donderend geraas:
nimmer treedt ze uit haar oevers
die daar immers niet bestaan.

Mist of regen, zonneschijn,
storm of hitte, strenge vorst,
zo verschillend van elkaar
zijn daar allemaal gelijk:
ontzagwekkend, schitterend,
overweldigend of roerloos, maar
onvoorspelbaar steeds op tijd.